JAMUHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA

OFISI YA RAISI, TAWALA ZA MIKOA NA SEREKALI ZA MITAA

MTIHANI WA KISWAHILI KIDATO CHA TATU.

MAELELKEZO

1.         Mtihani huu una sehemu A,B, na C .
2.         Jibu maswali yote kutoka A, B na Maswali 2 kutoka C.

SEHEMU A.

1.         Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele i-x andika herufi ya jibu sahihi katika jedwali.

1.             Huyu ni mwanafunzi hodari sana. Je neno ni ni aina gani ya neno?

1.         Kitenzi kishirikishi
2.          Kiunganishi
3.         Kitenzi kisaidizi
4.         Kielezi cha wakati

2.           Njia ipi ya uhifadhi wa fasihi simulizi inayoweza kupokea mabadiliko kwa haraka kati ya hizi?

1.         Maandishi
2.          Vinasa sauti
3.         Kichwa
4.         Kanda za video

3.         Tofauti ndogondogo zinazojitokeza katika lugha moja huitwa....

1.         Kimtang’ata
2.          Lugha za kikanda
3.         Lahaja
4.         Kiimbo

4.         Wazo kuu la mtunzi katka faihi huitwa

1.         Ujumbe
2.          Dhamira
3.         Falsafa
4.         Mtazamo

5.           .... ni maneneno yasiyo sanifu yanayozuka na kutoweka

1.         Misimu
2.          Rejesta
3.         Misamiati
4.         Kishazi tegemezi

6.         Kisawe cha neno masikini ni ...

1.         Ukwasi
2.          Ubahili
3.         Ijima
4.         Ukata

7.       Neno pamoja na taarifa zake kwenye kamusi huitwa

1.         Kidahizo
2.          Kitomeo
3.         Msamiati
4.         Muundo

8.     Utofauti wa kazi za kifasihi toka muandishi mmoja dhidi ya mwingine husababishwa na

1.         Mtindo wa kazi
2.          Dhamira za kazi ya fasihi
3.         Migogoro ya kazi husika
4.         Muundo wa kazi ya fasihi

9.         Moj a ya sifa kuu ya kirai ni:

1.         Kukaa sehemu yoyote katika sentensi
2.          Hakina muundo wa kiima na kiarifu
3.         Hutoa maana kamili
4.         Huwa na muundo wa kiima na kiarifu

10.           Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudikeza mtenda au mtendwa wa jambo?

1.         Kiunganishi
2.          Kihisishi
3.         Kuelezi
4.         kivumishi

2.         oanisha dhana katika Orodha A Kuchagua herufi ya dhana husika kutoka Orodha B, kisha andika jibu katika jedwali.

SEHEMU B

3.         a) Dhana ya uainishaji wa ngeli za nomino kwa kigezi cha kisintaksia ina umuhimu wa ke katika lugha ya kiswahili. Ta hoja nne zinazoonesha umuhimu huu katika lugha ya kiswahili

b) Taja ngeli husika kutokana na sifa zifuatazo:

1.      maneno yanayotokana na kunominishwa kwa vitenzi
2.    nomino ambazo zina kiambishi awali “u” katika Umoja na “ma” katika wingi
3.  majina ya baadhi ya vitu vinavyopatikana katika jozi na baadhi ya majina ya miti
4.  majina ambayo hayabadiliki umbo katika Umoja ma wingi
5.    ngeli inayotaja mahali au sehemu

4.         Changanua sentensi zifuatazo kwa njia ya jedwali

1.      yule alikataa mawazo yetu kabisa
2.    nguo zilizofuliwa zimekauka vizuri
3.  wanafunzi wa kidato cha kwanza wanachexza mpira wakati wengine wanaimba nyimbo.

5.         Kipindi cha hivi karibuni tumekua tukishuhudia manenom mapya ya kiswahili yakizungumzwa na baadhi ya watanzania kama vile ughaighai, unyama mwingi n.k. wewe kama mwanafunzi wa kidato cha tatu eleza njia zinazotumika kuunda maneno jayo yanayonguka katika jamii.
6.         Orodhesha misamiati miwili ambayo unadhani imeingia katika ludha ya kiswahili kutokana na :

1.      Mabadiliko ya sanyansi na teknolojia
2.    Mabadiliko ya kiuchumi
3.  Muingiliano wa kiutamaduni
4.  Mabadiliko ya kisiasa
5.    Mabadiliko ya tabia ya nchi

7.         “ Hahuna mgeni aliyekuwa na nia ya kukuza lugha ya kiswahili hapa nchini.” Kwa kutumia mifano tumia kiswahili kuthibitisha usemi huu kwa kutoa hoja tano. Kupitia utawala wa Mjerumani.
8.         Ezeza maana ya istilahi zifuatazo

1.             Sarufi
2.             Kitomeo
3.             Lugha
4.             Kielezi

SEHEMU C

Jibu maswali mawili kutika sehemu hii

9.         Lugha ya kiswahili ni lugha iliyokuuwepo kabla ya kuja kwa mwarabu. Kwa kutumi mifano eleza shughuli tano zilizofanywa naozikachangia kukuza na kueneza kiswahili.
10.    Kiswahili ni kibantu kwa asili yake. Fafanua kwa kutumia ushahidi wa kimsamiatu na kimuundo.
11.    Methali zinafunza na zinaweza kupotosha jamii zisipotumika kwa ukamilifu. Kwa kutumia methali nne, eleza namna kila moja inaweza kupotosha jamii.

JAMHURI YA MUNGANO WA TANZANIA

BARAZA LA MITIHANI LA TANZANIA

MTIHANI WA UPIMAJI – KISWAHILI

KIDATO CHA TATU- MARCHI 2024

Muda : Saa 3

Maelekezo 

1.         Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na moja (11).
2.         Jibu maswali yote katika sehemu A na B, na maswali mawili (2) ktutoka sehemu C ambapo swali la tisa (9) ni la lazima.
3.         Sehemu A ina alama kumi na sita (16), sehemu B alama hamsini na nne (54) na sehemu C ina alama thelathini (30)
4.         Zingatia maelekezo ya kila sehemu na ya kila swali.
5.         Vifaa vya mawasiliano na vitu visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
6.         Andika namba ya yako ya mtihani katika kila ukurasa wa kujitabu  chako cha kujibia 

SEHEMU A (ALAMA 16)

1.         Chagua jibu sahihi katika maswali yafuatayo;

1.  Mende anapenda kula uchafu . neno Mende lipo katika ngeli ipi;

1.    Ki-vi
2.    U –i
3.    A- wa
4.    Ku
5.    Li-ya

2.  ......................... mna watu wengi

1.    Aliingia
2.    Alipoingia
3.    Alikoingia
4.    Alivyoingia
5.    Alimoingia

3.   Neno papai linaingia katika ngeli ya

1.    Li-ya
2.    Yu-a-wa
3.    Pa- mu- ku
4.    Ki-vi
5.    U-i

4.                         “Shangazi yupo shambani mwake “ kifungu hili kipo katika ngeli gani:-

1.    Pa-mu-ku
2.    Yu-a-wa
3.    U-zi
4.    U-ya
5.    Li-ya

5.   Ni ipi sababbu miojawapo ya kutumia kugha kulingana na muktadha?

1.    Kusuka kwa matukio mbalimbali
2.    Kuendana na Sayansi na technologia
3.    Kumudu shughuli inayofanyika
4.    Kupamba mazungumzo
5.    Kuwezesha mawasiliano

6.               Katika neno wanakula mzizi wa neno ni:

1.    Kul
2.    Kula
3.    –l-
4.    Nak
5.    Ku

7.                      Visasili ni mojawapoya vipera vya hadithi ambavyo hueleza kuhusu:

1.    Matukio ya kihistoria
2.    Makosa na uovu wa watu
3.    Kuonya kuhusu maisha
4.    Asili ya vitu kama vile milima, mito, wanyana n.k

8.  Neno linaloingizwa katika kamusi kwa wino uliokolezwa, fasili, matamshi na aina ya neno kwa pamoja huitwa

1.    Kidahizo
2.    Kitomeo
3.    Istilahi
4.    Fasihi

9.                         Neno lipi kati ya yafuatayo ni mofimu honi?

1.    Chai
2.    Kula
3.    Imba
4.    Ruka
5.     Lala

10.   Katika sababu zifuatazo ni ipi si sahihi kuhusu kamusi?

1.    Kujifunza lugha ya kigeni
2.    Kujua maana ya neno
3.    Kujua tahajia ya neno
4.    Kusanifisha maneno mapya

2.         Oanisha dhana zlizopo katika Orodha A na zilizopo katika orodha B , kukamilisha mana kamili

SEHEMU B

ALAMA 54

3.         (a) Kwa kutumia mifano, fafanua taarifa nne za kisarufi zilizopo katika viambishi awali na vitrnzi vya kiswahili

(b) Nominisha vitenzi vifuatavyo

1.     Pata
2.  Jenga
3.                        Fundisha
4.                         Panda
5.   Chuja

4.         (a) Fafanua njia tatu (3) za uundaji wa misimu kwa kutumia mifano.

(b) Taja misimu minne iliyozuka kipindi cha serikalli ya awamu ya tano

5.         Katika sentensi zifuatazo, onesha matumizi ya mofimu “ki”

1.     Ukimwona atakueleza
2.  Alikua akilia  gari lilipogonga mti
3.                        Amevaa kifalme
4.                         Mtoto anakimbia
5.   Kikombe kimevunjika
6.                         Amechukua kimoja tuu

6.         Bainisha O- rejejeshi katika sentensi zifuatazo.

1.     Mtu anayekunon’goneza aje apa
2.  Mti ukioanguka umevunja nyumba lakini hakuna watu waliojeruhiwa
3.                        Panga lililopotea limepatikana
4.                         Kitabu alichookota ni cha kwangu
5.   Vitabu vilivyosomwa ni vile vilivyotolewa na waziri wa Elimu
6.                         Mahali alipolala mbuzi pamevamiwa na siafu

7.         Andika simu ya maneno kwa mjomba wako kuhusu kuomba pesa ya safari ya kwenda hifadhi ya wanyama Tarangire . Jina lako liwe Mitomingi wa S.L.P. 37, huko Kibaha ,Mkoa wa Dar-es-Salaam . ( maneno tisa 9)
8.         Soma kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali.

         Ili kuondoa utat wa maneno sanaa na fasihi, inafaa kuyaeleza maneno hayo kwa uwazi zaidi. Sanaa imeelezwa kuwa ni uzuri ulio katika umbo lililosanifiwa. Fasihi ni sehemu ya uzuri huo. Katika fasihi kuna uzuri wa kifasihi, huitwa  fani na jambo lisemwalo huitwa maudhui. Fasihi lazima iwe na sehemu hizi mbili. Ikikosekana moja wapo, kazi haiwi ya kifasihi.

           Mtunzi wa kazi ya fasihi huwa na jambo kusema na namna ya kulisema. Kwa hiyo,ana dhamira na anatumia ufundi wa maneno mbalimbali kufikisha dhamira yake.

           Kazi ya fasihi inaweza kuwa na upungufu kutokana na upotofu wa fani au maudhui. Maudhui yanajengwa na dhamira, ujumbe, maadili, falsafa, na maranyingine suluhisho. Dhamira ya mtunzi ikiwa potofu au haikubaliki katika jamii, inapunguza uzuri wa kazi yake.

Maswali 

1.     Kwa mujibu wa habari hii nini maana ya fasihi
2.  Eleza tofauti kati ya sanaa na fasihi
3.                        Mtunzi anaposema kazi ya fasihi inaweza kua na upungufu kutokana na upotofu wa fani na maudhui, ana maana gani?
4.                         Eleza umuhimu wa sanaa katika fasihi
5.   Fafanua imuhimu wa  fani na maudhui katika fasihi.

SEHEMU E

ALAMA  30

Jibu maswali mawili kutoka sehemu hii

9.         “Fasihi ni chombo cha kufundishia maisha”. Jadili ukweli wa kauli hii kwa kutumia hoja sita.
10.    Fasihi simulizi ndio fasihi ya awali iliyoanza wakati binadamu alipoanza kutumia lugha. Mara kwa mara inapowasilishwa ka hadhira huchukua sifa muhimu kadhaa ambazo si rahisi kuzipata katika fasihi andishi. Thibitisha iweli huu kwa hoja sita.
11.    (a) Unaelewa nini kuhusu mashairi ya kimapokeo ?

(b) Kwa kutumia mifano kuntu, fafanua vipengele saba vya kuzingatia wakati wa kutunga shairi la kimapokeo.

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

JAMUHURI YA MUUNGANO YA TANZANIA

MTIHANI WA MWISHO MWAKA

KIDATO CHA TATU

KISWAHILI NOVEMBA 2023

Muda 2:30

MAELEKEZO

1. Jibu maswali yote
2. Mtihani huu una sehemu A. B na C (Jumla ya maswali 9)
3. Simu za mkononi haziruhusiwi

SEHEMU A (16)

1. Chagua jibu sahihi katika maswali yafuatayo

1. Neno lipi kati ya haya ni mofimu huru

1. Uji
2. Uzuri
3. Uchache
4. Ufa
5. Upweke

2. Ni kauli inayotumia maneno ya kawaida lakini hutoa maana tofauti na iliyopo kwenye maneno yale.

1. Mafumbo
2. Nahau
3. Misemo
4. Semi
5. Hadithi

3. Utokeji wa misimu katika jamii hutegemea na

1. Uchaguzi wa viongozi
2. Mabadiliko ya Kijamii

3. Shughuli itendekayo
4. Utani uliopo miongoni mwa wanajamii
5. Kutumia na kudumu kwa muda mrefu

4. Nyenzo kuu za lugha ya Mazungumzo ni

1. Usimuliaji
2. Mdomo
3. Maandishi
4. Vitendo
5. Ishara

5. Kipi kipengele kinachohusu mjengeko wa kazi za fasihi?

1. Muundo
2. Wahusika
3. Mtindo
4. Mandhari
5. Lugha

6. Kikundi cha maneno kinachoonesha jambo lililotendwa na mtenda katika sentensi hujulikanaje?

1. Kikundi kivumishi
2. Kikundi kitenzi
3. Nomino
4. Chagizo
5. Shamirisho

7. ni kauli ipi iliyotumika katika uundaji wa neno “Nitamfitinisha”

1. Kutendeana
2. Kutendesha
3. Kutenda
4. Kutendea
5. Kutendewa

8. Dhima Kuu ya Misima katika lugha ni ipi?

1. Kuficha jambo kwa wasiohusika

2. Kuongeza ukali wa maneno
3. Kupatanisha maneno

4. Kutambulisha aina za maneno
5. Kuhimiza shughuli za maendeleo

9. Ipi ni jozi sahihi ya vipera vya semi?

1. Soga, nyimbo na nahau
2. Methal mizungu na vitendawili
3. Mafumbo, soga, maghani
4. Misemo, mafumbo na vigano
5. Mashairi mafumbo na mizungu

10. Shule zetu zimeweka mikakati kabambe ya kutokomeza daraja la pili ili zibaki na daraja la kwanza pekee. Neno ‘ili’ katika tungo hii ni aina gani ya neno?

1. Kiunganishi
2. Kivumishi
3. Kielezi
4. Kitenzi
5. Kihusishi

2. Oanisha maelezo yaliyo katika Orodha A na dhana husika katika Orodha B. Kisha andika herufi husika katika karatasi ya majibu.

SEHEMU B (ALAMA 54)

3. (a)Unaelewa nini dhana ya misimu

(b) Onesha vyanzo viwili vya Msimu

(c) Misimu huweza kuundwa kwa njia tofauti tofauti

1. Demu
2. Kumzimikia
3. Disco
4. Ferouz ni twiga
5. Mataputapu

4. Batuli alitaka kuhifadhi methali na vitendawili kwa njia ya Kichwa tu kwa ajili ya kizazi kijacho. Lakini Kibutu alimkataza asifanye hivyo badala yake atumie njia nyingine

1. Toa hoja nne (4) kama sababu ya katazo hilo
2. Taja njia tano (5) sahihi ambazo unahisi kibuyu angemshawishi batuli atumie.

5. Eleza kinagaubaga tofauti zilizopo kati ya lugha ya mazungumzo na lugha ya maandishi kwa kuzingatia vipengele vifuatavyo.

1. Uwasilishaji
2. Uhifadhi
3. Manadiliko

6. Lugha ina tabia ya kujiongeza msamiati wake kwa njia kadha wa kadha; kwa kuthibitisha dai hilo, tambulisha njia zilizotumika kuunda maneno yafuatayo.

1. Kuku
2. Mpangaji
3. Kifaurongo

4. TATAKI
5. Fedha
6. Msikwao

7. Kitivo
8. Pilipili

ix. Imla, mali, mila, lami

7. Maendeleo ya Sayansi na Teknologia ni ndumi la kuwili kwa fasihi simulizi. Kwa hoja sita thibitisha ukweli wa kauli hii kwa kutoa hoja mbili.

8. Soma kifungu habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata:

"Ndugu wazazi, kumbe safari yenu inahusu harusi ya Maria ?".Mkuu wa shule aliwauliza wazazi."Ndiyo," wazazi walijibu kwa Pamoja bila aibu."inategemewa kufugwa lini ."Mkuu aliendelea kuhoji. Harusi hii ilikuwa ifanyike wakati Maria anapofika kidato cha nne, Lakini Maria huyu ametufanyia uhuni na vituko visivyoelezeka. Nasi sasa tunachukiwa kijiji kizima na kudharauliwa na kila mtu.Hii imetuudhi sana, tumetungiwa nyimbo na kufanyiwa kila shutuma. Hatuna raha ;hivyo tumeonelea bora tuje kukuomba umfukuze shule ili kiburi kimwishie .Nasi tupo tayari kukulipa kiasi chochote cha fedha ukitimiza haja yetu hii,"Mzee Abdallah alieleza." Muda wote mkuu wa shule alikuwa akimtazama Mzee kwa chati sana .Kisha akauliza swali la kuchochea zaidi: Maria ana kiburi kumbe?"

Mama Maria hakutaka hilo limpite ,hima hima akatoa maelezo yake ."Mama wewe ,Maria usimuone hivi. Maria mwanangu hataki kufuata utamaduni wetu wa kuolewa. Maria ati achague mchumba mwenyewe, ati mahari haiyoni kama ni kitu cha msingi. Kiburi hicho kinatokana na elimu mliyompa.

Mtoto sasa ameharibika .Anafanya apendavyo elimu gani isiyojali adabu.wala utii?" Mama Maria alimaliza huku jasho na machozi yanamtoka".

Hapa mkuu wa shule aliona kwanza awaelimishe kabla hajawatolea kauli ya mwisho.Alikwishatambua kwamba wazazi wa Maria walikuwa wameachwa nyuma na wakati .Kila upya wa mawazo waliuita kiburi.

Maswali

(i)Bainisha dhima nne (04) zilizotokana na habari uliyosoma.

Fupisha habari hiyo kwa maneno yasiyopungua 70 na kuzidi 80.

SEHEMU C: (ALAMA 30)

Jibu maswali mawili katika sehemu hii swali la 11 ni lazima

ORODHA YA VITABU

ORODHA YA VITABU.

USHAIRI.

• Wasakatonge - M.S. Khatibu (DUP).
• Malenga wapya -TAKILUKI (DUP)
• Mashairi ya Chekacheka - T.A.Mvungi(EP&D.LTD)

RIWAYA.

• Takadini -Ben J.Hanson (MBS)
• Watoto wa Mama N'tilie - E.Mbogo(HP)
• Joka la Mdimu - A.J.SaiTari (HP)

TAMTHILIYA

• Orodha - Steve Reynolds(MA)
• Ngoswe Penzi Kitovu Cha uzembe - E. Semzaba (ESC)
• Kilio chetu - Medical Aid Foundation (TPH)

8. Fasihi ya Kiswahili imemuweka mwanamke katika hadhi tofauti tofauti. Thibitisha Usemi huu kwa kutumia hoja tatu kwa kila riwaya
9. Lugha ni mhimili katika kazi yoyote ya fasihi. Watunzi hutumia lugha kiufundi ili kufikisha ujumbe kwa jamii husika. Kwa kutumia jazanda au taswira tatu kutoka katika diwani mbili ulizosoma na uonyeshe namna zinavyofikisha ujumbe kwa jamii.
10. “Ukiona mtu mzima analia ujue kuna jambo au mambo hayapo sawa. Kauli hii inaweza kuwiana na waandishi wa riwaya Juu ya jamii inavyowazunguka, kwa kutoa hoja tatu kutoka kila riwaya katika riwaya mbili ulizosoma, jadili kwa nini wasanii hao hulia?

OFISI YA RAIS

TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

MITIHANI YA KUJIPIMA KWA SEKONDARI 

                           MTIHANI WA NUSU MUHULA WA PILI

KISWAHILI KIDATO CHA TATU

MUDA: MASAA 3                                                                         AUG 2023

MAELEKEZO

1.      Karatasi hii ina sehemu A, B na C

2.      Jibu maswali yote sehemu A na B na maswali 2 sehemu C

3.      Zingatia maelekezo ya kila swali

SEHEMU A (ALAMA 16) JIBU MASWALI YOTE.

1. Chagua jibu sahihi katika vipengele (i-x) kisha andika herufi ya jibu sahihi katika karatasi ya kujibia.

i.      Huyu ni mwanafunzi hodari sana. Je “ni” ni aina gani ya neon.

a)      Kitenzi shirikishi

b)      Kiunganisha

c)      Kitenzi kisaidizi

d)      Kielezi cha wakati

ii.      Njia ipi ni ya uhifadhi wa fasihi simulizi inayoweza kupokea mabadiliko kwa haraka kati ya hizi

a)      Maandishi

b)      Vinasa sauti

c)      Kichwa                                     (d)Kanda za video

iii.      Tofauti ndogondogo zinazojitokeza katika lugha moja huitwa

a)   Kimtang’ata

b)  Lugha za kikanda

c)   Lahaja

d)  Kiimbo

 iv.      Wazo kuu la mtunzi katika kazi ya fasihi huitwa

a)      Ujumbe

b)      Dhamira

c)      Falsafa

d)      Mtazamo

v.      -------------- ni maneno yasiyo sanifu yayozuka na kutoweka

a)      Misimu

b)      Rejesta

c)      Msamiati

d)      Kishazi tegemezi

vi.      Kisawe cha neno umaskini

a)      Ukwasi

b)     Ubahili

c)      Ujima

d)     Ukata vii. Ni neno pamoja na taarifa zake kwenye kamusi huitwa

a)      Kidahizo

b)      Kitomeo

c)      Msamiati

d)      Muundo

viii.      Utofauti wa kazi za kifasihi toka muandishi mmoja dhidi ya mwingine husababishwa na 

a)      Mtindo wa kazi

b)      Dhamira za kazi za fasihi

c)      Migogoro ya kazi husika

d)      Muundo wa kazi ya fasihi

 ix.      Moja ya sifa kuu ya kirai ni 

a)      Kukaa sehemu yeyote katika sentensi 

b)      Hakina muundo wa kiima na kiarifu

c)      Hutoa maana kamili

d)      Huwa na muundo wa kiima na kiarifu

x.      Neon lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza mtenda au mtendwa wa jambo

a)      Kiunganishi

b)      Kihisishi

c)      Kielezi

d)      Kivumishi

2.      (a) Oanisha dhana katika orodha A kwa kuchagua herufi ya dhana husika kutoka orodha B kisha andika herufi ya jibu sahihi katika karatasi ya kujibia. 

SEHEMU B (ALAMA 54)

3.      Wewe ni mwanafunzi wa shule ya sekondari Mazinyungu iliyopo Morogoro.

Umepokea barua kutoka kaka yako aitwaye Amani Furaha anayeishi Tabora S.L.P 300  pamoja na kukujulia hali amekueleza vipi wanavyoendelea huko kwenu Tabora. Pia ametaka uwajulishe ni lini utakwenda huko Tabora. Kutokanaa na ratiba ya shule kukubana unatarajia kwenda utakapofunga shule mwezi Septemba mjulishe kwa kutumia simu ya maandishi jina lako liwe Tusekele Amani.

4.      Kw kutoa hoja nne na mifano eleze jinsi matumizi ya picha na michoro yanavyosaidia matumizi ya kamusi.

5.      (a) toa dhana ya sentensi

(b)  sentensi za Kiswahili hujipambaua kwa sifa zake (taja 3).

(c)   changanua sentensi zifuatazo kwa mkabala wa kimuundo na kimapokeo

(i)     watu wote walimsikilza Rais (kwa njia ya matawi)

(ii)  wao wanaimba lakini sis tuanacheza ngoma (kwa njia ya jedwali)

6.      (a) nini maana ya mzizi wa neon

(b)  Onesha mizizi ya maneno yafatayo 

(i)       Salisha

(ii)    Onesha

(iii)  Onyana 

(iv)   Mpiganaji

(c)   Eleza maana ya istilahi zifuatazo

(i)       Sarufi

(ii)    Kitomeo

(iii)  Lugha

(iv)   Kielezi

7.      Kwa kutumia mifano toshelezi toa uthibitisho wa kiisimu wa Kiswahili ni kibantu.

8.      Kwa kuzingatia maumbo ya umoja na wingi tunga sentensi mbili kwa kila ngeli zifuatazo 

(a)                YU-A-WA

(b)               KI-VI

(c)                U-ZI

(d)               I-ZI                                 

(e)LI-YA. 

SEHEMU C (ALAMA 30)

JIBU MASWALI MAWILI KUTOKA SEHEMU HII

9.      Ujio wa waarabu ulisaidia sana kukuza lugha ya Kiswahili. Thibitisha kauli hii kwa hoja zisizopungua nne (4).

10.  Wanaisimu huona kuwa fasihi simulizi ni bora kuliko fasihi andishi. Kwa kutumia hoja tano (5) thibitisha ukweli huu.

11.  Methali zinafunza na zinaweza kupotosha jamii zisipotumika kwa ukamilifu kwwa kutumia methali tano (5) thibitisha kila moja inayoweza kufunza na kupotosha.

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA

NA SERIKALI ZA MITAA

JAMUHURI YA MUUNGANO YA TANZANIA

MTIHANI WA MWISHO MUHULA

KIDATO CHA TATU

KISWAHILI 2023

Muda 2:30 

MAELEKEZO 

1. Jibu maswali yote
2. Mtihani huu una sehemu A. B na C (Jumla ya maswali 9)
3. Simu za mkononi haziruhusiwi

SEHEMU A (15)

1. Chagua herufi ya jibu sahihi kisha andika herufi ya jibu hilo katika sentensi (i) – (x)

1. Pauka .............. Pakawa dhana hii hujihusisha katika aina gani ya vipera vya tanzu za fasihi simulizi?

1. Tarihi
2. Hadithi
3. Vigano
4. Ngano
5. Masimulizi

2. Maumbo ya mo, po, ye yanajulikana kama maumbo ya

1. Mofimu
2. Mofu
3. O-rejeshi
4. Fonimu
5. Mofu huru

3. Wataalamu wa simu ya lugha ya kiswahili wamekubaliana kwa dhana ya lugha imetoa fasili za kuzingatia isipokuwa

1. Lugha ni kwa ajili ya binadamu
2. Lugha ni sauti za nasibu
3. Lugha ni mfumo maalumu
4. Lugha hubadilika

4. Nadharia gani? Yenye mashiko inayo chagua kunda asili y lugha ya kiswahili ni nini?

1. Nadharia ya kibantu
2. Nadharia ya kiarabu
3. Nadharia ya kiajemi
4. Nadharia ya kipijini na kikrio
5. Nadharia ya kikongo

5. Kipengele gani kinachohusu mjengo wa kazi za fasihi?

1. Fani
2. Maudhui
3. Muundo
4. Mtindo
5. Fanani

6. Mtoto wa muhammed Hussein alidondoka karibu na ukuta wa nyumba yao iliyojengwa kando ya barabara ya kuelekea kisutu. Maneno yaliyopigiwa mistari ni aina gani ya maneno

1. Kihusishi
2. Viunganishi
3. Vielezi
4. Vivumishi
5. Vitenzi

7. Shangazi yangu anapenda sana kurudia nomino katika muundo wa kiarifu anapokuwa akizungumza na wenzake, muundo huu hujulikana kama.

1. Chagizo
2. Yambua
3. Kiyeyusho
4. Hoponimu
5. Shamilisho

8. Neno nchi limeundwa na mfumo gani wa sauti?

1. K + K + K + I
2. I + I + I + K
3. K + I + K + I
4. K + K + K + K
5. K + I

9. Shamilisho katika uchanganuzi wa sentensi hutumia

1. Kimapokeo
2. Kimtindo
3. Kisasa
4. Kupatanisha
5. Kisinteksia

10. Mkazo katika mazungumzo ya kiswahili hutokea upande wa katika herufi ya?

1. Upande wa kushoto herufi ya pili
2. Upande wa kulia herufi ya kwanza
3. Uoande wa juu herufi ya nne
4. Upande wa chini herufi ya tano
5. Upande wa kulia herufi ya tatu

SEHEMU B (ALAMA 55)

3. Ni taarifa zipi zinazopatikana katika kiarifu hoja; kwa mfano
4. Mtumiaji wa lugha ni bendera fuata upepo thibitisha kwa hoja nne (4)
5. Bainisha mazingira manne ambapo O-rejeshi huweza kujipambania na kwa kila hoja tunga sentensi Moja
6. Ondoa utata katika sentensi zifuatazo, kwa kutoa hoja mbili kwa kila sentensi

1. Mtoto amelala na njaa
2. Ana ametumwa na meshack
3. Mwanafunzi amenunua mbuzi
4. Kaka amekufa
5. Ua limechanua

7. (a)Wataalamu wa lugha ya kiswahili wanakubaliana kuwa kuna hatua za kuzifuata katika uchanganuzi wa sentensi ainishi hatua hizo hoja tano.

(b)Changanua sentensi zifuatazo kwa njia ya ngoe kwa 

1. Mwalimu mkorofi amefika darasa
2. Mama anapika chakula na baba analima shamba

SEHEMU C (30)

8. Jifanye wewe ni muhitimu wa kidato cha nne mwaka 2022 umeliona na kusoma tangazo katika gazeti la mambo leo andika barua kwa mkurugenzi wa kampuni faidika limited SLP 111 Mwanza ya kuomba nafasi SLP 100 Mtwara.
9. Kwa mifano kumi anishi tofauti kati ya barua kirafiki na barua ya kikazi.

WIZARA YA ELIMU SAYASI NA TEKNOLOJIA

SHULE YA SEKONDARI KIZUKA

MTIHANI WA MUHULA WA KWANZA

KISWAHILI - KIDATO CHA TATU

Muda: Saa 2:30                    

MAELEKEZO

1.                   Karatasi hii ina sehemu A, B, na C jumla ya maswali kumi na mbili (12).
2.                   Jibu maswali yote kutoka sehemu A na B na maswali matatu kutoka sehemu C.
3.                   Sehemu A ina alama kumi na tano (15),  sehemu B ina alama arobaini (40) na sehemu C ina alama arobaini na tano.
4.                   Zingatia maagizo ya sehemu na ya kila swali.
5.                   Andika majina yako yote matatu kwa usahihi katika karatasi ya kujibia.
6.                   Udanganyifu wa aina yoyote hautakiwi kwenye chumba cha mtihani.

SEHEMU A (Alama 15) 

Jibu maswali yote kutoka sehemu hii

1.                   Chagua herufi ya jibu sahihi katika kipengele (i) hadi (x) kisha andika herufi ya jibu hilo katika karatasi yako ya kujibia.

1. Neno linaloingizwa katika kamusi kwa wino ulio kolezwa, fasili, matamshi na aina ya neno kwa pamoja huitwa?

1.              Kidalizo
2.               Kitomeo
3.              Istilahi
4.             Kategoria
5.               Fasili

2. Ni sehemu ya neno isiyobadilika baada ya kuondolewa viambishi awali na tamati.

1.              Shina
2.               Kitenzi
3.              Mzizi
4.             Kiambishi tamati
5.               Nomino

3. Jambo gani muhimu huzingatiwa na mtunzi wa insha ya hoja?

1.              Lugha yenye ukinzani
2.               Lugha ya kisanaa
3.              Lugha inayosifia
4.             Lugha ya kufukirisha
5.               Lugha isiyo na mvuto

4. Zifuatzo ni njia za uundaji wa maneno isipokuwa moja wapo.

1.              Ufupisho wa maneno
2.               Ukatizaji
3.              Kupachika maneno
4.             Urudufishaji
5.               Kuambatanisha katika mzizi wa neno

5. Yafuatayo ni matumizi ya simu za maandishi isipokuwa moja wapo.

1.              Kutoa taarifa juu ya vifo
2.               Taarifa juu ya ugonjwa
3.              Kutumia salamu
4.             Taarifa juu ya kujiunga na shule
5.               Taarifa ya kufaulu mtihani

6. Ni namna ambavyo msanii hutunga kazi ya fasihi na kuipa sura ambayo kifani na maudhui na kutofautiana na mwandishi mwingine.

1.              Mtindo
2.               Muundo
3.              Mandhari
4.             Matumizi ya lugha
5.               Fani

7. Ni aina ya ngeli ambayo huchukuwa upatanisho wa umoja na wingi wa sentesi na kujumuisha viumbe kama wanyama, binadamu, ndege na wadudu.

1.              Ki-vi
2.               Yu-A –WA
3.              Li-YA
4.             U-I
5.               I-ZI

8. Ni neno au mapangilio wa maneno ambao hudokeza taarifa fulani ambayo inaweza kuwa kamili au isiyo kamili.

1.              Kishazi
2.               Tungo
3.              Sentensi
4.             Neno
5.               Kirai

9. Ni aina ya sentensi inayoundwa na kishanzi tegemezi kimoja au zaidi au kishazi huru kimoja au zaidi

1.              Sentensi huru
2.               Sentensi changamano
3.              Sentensi ambatano
4.             Sentensi shurutia
5.               Sentensi sahili

10.             Ni mwana ushahidi wa kihistoria juu ya chimbuko la lugha ya kiswahili na alipata kuandika kuwa Zanzibar ni kivutio chenye ukubwa wa mzunguko wa maili 200 za mraba na wana utawala wao wa kifalme na watu hawalipi kodi.

1.              Marco-polo
2.               Al Idris
3.              Al- Masoud
4.             Morce
5.               Historia ya mji wa Kilwa

2.               Orodhesha maana za tamathali za semi na maneno mbalimbali katika Orodha A na B kisha andika herufi ya jibu sahihi.

SEHEMU B (Alama 40)

SARUFI, UTUMIZI WA LUGHA, MAENDELEO YA KISWAHILI

Jibu maswali yote katika sehemu hii

3.               Andika tofauti nne (4) kati ya fasihi simulizi na fasihi andishi.

4.               Tunga sentensi au tungo moja kwa kila kipengele (i) – (iv) ukizingatia viambajengo vya kila kipengele.

1.               Kisha tegemezi + kishazi huru
2.             Kishazi huru
3.          Kishazi tegemezi
4.          Kishazi huru + kishazi huru

5.               (a) Toa maana mbili za maneno yafuatayo:-

1.               Paa             (ii) Mbuzi  (iii) Kanga   (iv)  Tai     (v) Kata

6.               Kwa kutumia nomino zifuatazo tunga sentensi zenye upatanisho wa kisarufi na ukionyesha O-rejeshi kwa kupigia mstari chini yake.

1.               Kalamu   (ii) Kiti     (iii) Ukuta (iv) Sufuria.

7.               Kiswahili ni kibantu “thibitisha kwa kutumia vigezo vya kiisimu na kwa mifano

8.               Soma shairi lifuatalo kisha jibu maswali yafuatayo:-

Huwezi kuwazuaia, waliokubaliana

Mimi wananitumia, wapate kuelewana,

Kanuni wazingatia, ili kuwasiliana,

Sauti zangu nasibu, hakuna wa kukanusha

Mfumo wangu makini, Sauiti kupangilia,

Maneno kuyatumia, yenye mpangilio sawa,

Sentensi kuzitumia, mawazo kupangilia,

Sauti zangu nasibu, hakuna wa kukanusha

MASWALI

1.               Mwandishi anazungumzia nini katika shairi ulilosoma?
2.             Ni nini walikubalina kuwasiliana kwa hicho alichokizungumzia mwandishi katika ubeti wa pili?
3.          Ni mambo gani matatu yaliyojumuishwa na mwandishi katika mfumo wa jambo analolizungumzia?
4.          Unafikiri kwa nini mstari wa mwisho wa kila beti umerudiwa na mwandishi?

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) tu katika sehemu hii, swali la kumi (10) ni la lazima

9.               Bi. Hilda alimweleza Bw. Agustino kuwa insha za kisanaa na insha za kiada ni sawa na ndugu wa tumbo moja, Japo kuwa Bw. Agustino hakukubaliana na maoni yake Bi. Hilda. Je wewe kama mwanafunzi mzuri ungetumia hoja gani kumuunga mkono Bw. Agustino? Toa hoja sita (6) zinazothibitisha kama kweli umemuunga mkono Bw. Agustino.

10.          Bw. Lugusi alimweleza Bw. Asheri kuwa waandishi wa kazi za kifasihi hawajafanikiwa kuonesha ufaafu wowote ule wa kimaudhui katika kazi zao, ingawa Bw. Asheri alimkatalia kata kata Bw. Lugusi kutokana na uneni wake alionena. Je wewe kama mwanafunzi uliyefundishwa darasani na ulielewa ungetumia hoja zipi ili umuunge mkono Bw. Asheri. Toa hoja tatu (3) kwa kila diwani.

11.          Bi. Isabela alimweza Bi Theresia Mushi kuwa mapenzi hayana upofu wowote ule miongoni mwa wanajamii. Ingawa Bi. Theresia Mushi hakukubalina na usemi alionena Bi. Isabela. Je wewe kama msomi mzuri wa kazi za fasihi andishi ungetumia hoja zipi ili uweze kumuunga mkono Bi. Theresia Mushi? Toa hoja tatu (3) kwa kila riwaya.

12.          Bw. Mbuya alimfahamisha Bw. Mkway kuwa uwepo wa misigano katika kazi za kifasihi hakuwezi kung’amua malengo makuu ya waandishi asilia. Ingawa Bw. Mkway hakumkubalia Bw. Mbuya kutokana na usemi wake, je wewe kama mwanafunzi uliyemesoma tasnia hii ya fasihi kwa muda mrefu ungetumia hoja zipi ili umuunge mkono Bw. Mkway? Toa hoja tatu (3) kwa kila tamthilia.

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

KISWAHILI KIDATO CHA TATU

MUDA: SAA 3:00        MAY  2022

MAELEKEZO

1.                Karatasi hii ina sehemu A, B, na C, zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12)
2.                Jibu maswali yote kama ilivyoelekezwa katika kila sehemu. A na B maswali matatu kutoka sehemu C
3.                Sehemu A ina alama kumi natano (15), sehemu B alama arobaini (40) na sehemu C ina alama arobaini na tano (45)
4.                Zingatia mwandiko mzuri, Mpangilio na usahihi wa majibu yako.
5.                Majibu yote yaandikwe kwenye karatasi za kujibia.

SEHEMU A

Jibu maswali yote katika sehemu hii

1.                Chagua herufi ya jibu sahihi katika kipengtele cha (i) hadi (x) kisha andika herufi ya jibu sahihi katika karatasi ya kujibia

1. Lugha huweza kuchukua maneno kutoka katika lugha za asili, baini maneno hayo katika orodha ifuatayo;

1.              Bendera na meza
2.               Bunge na shule
3.               Hela na mtutu
4.              Godoro na sharubati
5.               Kitivo na ngeli

2. Ipi ni aina ya tungo ambayo muudo wake una kitenzi ndani yake? Kitenzi hiko huweza kutoa taarifa kamili au isiyo kamili.

1.              Kishazi
2.               Kirai
3.               Shamirisho
4.              Yambwa
5.               Sentensi

3. Katika neon wanaimba, kuna viambishi vingapi?

1.              4
2.               8
3.               3
4.              5
5.               6

4. Ni mchakato wa uundaji wa maneno kwa kupachika viambishi kabla na baada ya mzizi wa neno.

1.              Utohoaji
2.               Uambishaji
3.               Mnyambuliko
4.              Uambatishaji
5.               Urudufishaji

5. Kitomeo huweza kuwa na taarifa kadha wa kadha. Je ipi kati ya zifuatazo si taarifa sahihi inayopatikana katika kitomeo?

1.              Wingi wa neon
2.               Aina ya neno
3.               Mfano wa matumizi
4.              Asili ya neno
5.               Mnyumbuliko wa maneno

6. Katika maneno choka na chako ni mbinu gani imetumika katika kuunda maneni hayo?

1.              Uradidi
2.               Uambishaji
3.               Uhulutishaji
4.              Mpangilio tofauti wa vitamkwa
5.               unyumbulishaji

7. Vipashio vya lugha hupangwa kidarajia kuanzia kidogo kwenda kikubwa katika mpangilio huo ni kipashio kipi kikubwa cha lugha?

1.              Kirai
2.               Neno
3.               Sentensi
4.              Kishazi
5.               Sauti

8. Kutokana na kigezo cha tabia muhusika JOTI ni aina gani ya mhusika?

1.              Mhusika shida
2.               Mhusika bapa
3.               Mhusika foili
4.              Mhusika mkuu
5.               Mhusika duara

9. Waingereza wanakumbukwa kwa mchango wao mkubwa kwa kufanya jambo moja la pekee tofauti na Waarabu na Waingereza katika kukuza na kueneza lugha ya Kiswahili enzi za utawala wao, jambo gani hilo.

1.              Kutoa elimu kwa lugha ya Kiswahili
2.               Kusafirisha manamba kutoka sehemu mbalimbali na kuwa fundisha Kiswahili
3.               Kuteua lahaja ya kiunguja na kuisanifisha
4.              kuhimizA matumizi ya lugha ya Kiswahili katika ofisi zao
5.               kuchapisha kamusi mbalimbali za lugha ya kiswahili

10. Ipi ni maana ya nahau “Uso mkavu”

1.              Uso usio na mafuta
2.               Uso usio na nuru
3.               Uso usio na haya
4.              Uso usio na shukurani
5.               Uso wenye mabaka mabaka

2.                Oanisha maana ya dhana zilizo katika ORODHA A kwa kuchangua herufi ya dhana husika katika ORODHA B

SEHEMU B (Alama 40)

Jibu maswali yote ya sehemu hii kwa kuzingatia maelekezo ya kila swali.

3.                Taja mambo manne (4) yakuzingatia katika uandishi wa kumbukumbu za mikutano
4.                Badili vishazi tegemezi vifuatavyo kuwa vishazi huru

1.                  Mtoto aliyelia jana usiku
2.                Kazi zinazofanywa
3.             Jambo litakalomsumbua
4.              Kitabu kinachosomwa

5.                Kwa mwanafunzi anayeijua vizuri sarufi ya lugha ya Kiswahili ni rahisi kutambua makossa yanayotokea katika lugha. Kwa hoja nne (4) na mifano fafanua makossa ya kisarifi yanayojitokeza katika utumiaji wa lugha kwa mwanafunzi wa kitanzania.
6.                Ainisha sentensi zifuatazo, kisha toa sababu moja (1) yaa uainishaji huo kwa kila sentensi.

1.                  Mkate uliotupatia umeharibika
2.                Sanga alikuwa amelala
3.             Aliadhibiwa kwa kuwa alifanya makossa
4.              Mwalimu akirudi tutaendelea na somo

7.                “Licha ya lugha ya Kiswahili kuteuliwa kuwa lugha ya Taifa la Tanzania, bado inakabiliwa na changamoto mbalimbali kwa sasa” Onesha ukweli wa kauli hiyo kwa hoja nne (4)
8.                Vifuatavyo ni vipera vya tanzu za fasi simulizi. Onesha tofauti iliyopo baina ya jozi za vipera hivyo

1.                  Visakale na visasili
2.                Ngonjera na majingambo
3.             Mizungu na misemo
4.              Wimbo na utenzi

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka sehemu hii

9.                Anna ni mwanafunzi wa kidato cha tatu katika shule ya sekondari Kibo. Alikutwa na simu licha ya katazo la serekali na shule kuwa hairuhusiwi mwanafunzi kumiliki simu akiwa shuleni. Baada ya kukutwa na simu hiyo alihojiwa na mwalimu wa nidhamu. Kwa kutumia ukurasa mmoja na nusu (1¹/₂) andika namna mazungumzo yao yalivyokuwa. 

THE PRESIDENT'S OFFICE

MINISTRY OF REGIONAL GOVERNMENT AND LOCAL GOVERNMENT

AUGUST-SEPTEMBER   EXAMINATION SERIES

KISWAHILI  FORM-3

2020

TIME: 2:30 HRS

Maelekezo

1. Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12).
2. Jibu maswali yote katika sehemu A na B na maswali matatu (3) kutoka sehemu C.
3. Zingatia maagizo ya kila sehemu na ya kila swali.
4. Simu za mkononi na vitu vyote visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
5. Andika Namba yako ya Mtihani katika kila ukurasa wa kijitabu chako cha kujibia.

SEHEMU A (Alama 15)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) hadi (x), kisha andika herufi ya jibu hilo katika kijitabu chako cha kujibia.

(i) Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza mtenda au mtendwa?

1. Kiunganishi   
2. Kivumishi
3. Kihisishi 
4. Kiwakilishi 
5. Kielezi

(ii) Shamba letu li kubwa neno “Li” ni aina gani ya neno? 

1. Kiwakilishi 
2. Kielezi 
3. Kivumishi 
4. Kiunganishi 
5. Kitenzi kishirikishi
   
    (iii) Lugha fasaha hufuata taratibu za lugha, taratibu hizo ni pamoja na 

A       fonolojia, mofolojia, semantiki na sintaksia

B        maana, matamshi, muundo na maumbo

C        maana, matamshi, muundo na mantiki

D        kiimbo, shada, mkazo na toni

E.       fonolojia, mkazo, shada na semantiki

(iv) Kamati ya lugha ya Afrika ya Mashariki (the interteritorial Swahili language committee) iliteua lahaja moja na kuisanifisha, lahaja hiyo ilikuwa ni

A         kimvita             

 B       kiunguja

C         kimtang’ata       

D        kisiu

E         kivumba

(v). Watoto hawa wanacheza vizuri neno “Vizuri” ni aina gani ya neno? 

1. Kivumishi 
2. Kielezi 
3. Kiwakilishi 
4. Kivumishi cha sifa 
5. Kihisishi 

(vi) Kiswahili ni kibantu kwa kuwa:- 

1. Kinaongewa na wabantu wengi 
2. Ni lugha ya Taifa 
3. Kina maneno mengi ya kibantu 
4. Kimethibitishwa kiisimu na kihistoria 
5. Wasomi wengi wamethibitisha hivyo.  

(vii) Ni jambo gani linalodhihirisha upekee wa kazi fulani ya kifasihi? 

1. Muundo 
2. Mtindo 
3. Wahusika 
4. Jina la mtunzi  
5. Jina la kazi husika 

(vii) Ipi ni fasili sahihi kuhusu tungo? 

1. Maneno yanayoonesha uhusiano baina ya neno moja na jingine. 
2. Kipashio kidogo katika lugha kinachotumika kama dhana ya kuchambulia lugha Fulani. 
3. Matokeo ya kuweka na kupanga pamoja vipashio sahili ili kujenga vipashio vikubwa zaidi. 
4. Kipashi cha kimuundo chenye neno moja na kuendelea 
5. Maneno yenye kutoa maana kamili

(viii) Nini maana ya sentensi sahili. 

1. Ni sentensi yenye kishazi kuu kimoja au zaidi pamoja na kishazi tegemezi.
2. Ni sentensi yenye kishazi huru 
3. Ni sentensi yenye kuonesha masharti 
4. Ni sentensi yenye maana nyingi 
5. Ni sentensi yenye vishazi vingi 

(ix) Zifuatazo ni sifa za pijini isipokuwa 

A.      Pijini huwa na maneno kutoka lugha mbili au zaidi

B.      Pijini hutokea kurahisisha mawasiliano baina ya watu ambao kila mmoja 

         ana lugha yake

C.      Miundo ya maneno na tungo katika pijini imerahisishwa ili kukidhi 

         mawasiliano

   D.     Pijini haina msamiati mwa kutosha, hivyo wazungumzaji hutumia sana 

        ishara

  E.    Pijini ina watu ambao kwao hiyo ni lugha yao ya kwanza

2. Katika kila sentensi uliyopewa, orodhesha vishazi huru katika Safu A na vishazi tegemezi katika safu B.
(a) Ngoma hailii vizuri kwa kuwa imepasuka.
(b) Watoto walioandikishwa watakuja kesho.
(c) Kiongozi atakayefunga mkutano amepelekewa taarifa.
(d) Mtawatambua walio wasikivu.
 (e)       Kitabu ulichopewa kina kurasa nyingi. 

3. Taja aina za sentensi zifuatazo kisha eleza muundo ujengao kila sentensi.

1. Maisha ni safari ndefu.
2. Ukisoma kwa bidii utafaulu kwa kiwango cha juu.
3. Mtoto aliyelazwa hospitalini ameruhusiwa kwenda nyumbani.
4. Nitakuja leo ingawa nitachelewa sana.
5. Alinunua madaftari lakini kitabu cha Kiswahili alipewa na mwalimu.

4. Andika maneno matano ambayo yameundwa kutokana na kufananisha sauti. Kwa kila neno tunga sentensi moja.

5. Eleza dhima za mofimu "li" kama ilivyotumika katika sentensi zifuatazo:

1. Shamba letu li kubwa sana.
2. Wlishelewa kurudi.
3. Tunalifuatilia.
4. Limeharibika.
5. Shikilia.

6. Andika sentensi zifuatazo katika hali ya ukanushi:

1. Ameshiba sana.
2. Watoto wengi wanaogelea.
3. Mvua ilinyesha kwa wingi sana.
4. Kijana anakula chakula kingi.
5. Mimi nasoma polepole.

7. Bainisha mzizi wa asili kwa kila neno katika maneno yafuatayo:

1. Anawaandikisha
2. Mkimbizi
3. Mlaji
4. Muumbaji
5. Nisingelipenda
6. Kuburudika
7. Sadifu
8. Aliokota
9. Walichopoka
10. Kipambanuliwe

1. Soma kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata:

Karibu masikio ya watu wa mahali pengi yalijaa habari za Karama na mashtaka yake. Umaarufu wake wa ghafla ulizungumzwa karibu na mbali. Mtu yeyote wa desturi anapozuka katika umaarufu, huyavuta masikio na macho ya watu wengi kwa sababu jambo kama hili hutokea nadra sana kwa watu ambao bahati mbaya imeshughulika kuwaweka nyuma. Kwa hiyo, siku ya tatu ya baraza ilihudhuriwa na mfalme, watu wenye vyeo mbalimbali, pamoja na nusu moja ya umati mkubwa wa Kusadikika. Fikra zilizochanganyika ziliushika umati huu. Baadhi ya watu walimwajabia Karama wakamhesabu kama mtu bora wa karne yao. Hawa walitumaini ataokoka lakini wengine waliwaza kuwa Karama alikuwa kama mjinga aliyekuwa akicheza na hatari kubwa iliyofunua taya mbele yake.

Waliokuwa wakimtazamia kuokoka walikuwa na wasiwasi wao; na wale waliokuwa wakimtazamia kuanguka walikuwa na fadhaa yao. Walakini hapana mtu hata mmoja aliyepata kulisema wazo lake.

Bila ya kujua alivyoajabiwa Karama aliendelea kusema mbele ya baraza, “Watu wanaoteswa ndio wanaoyajua mateso yao.” Kusadikika ilikuwa chini ya mateso makubwa sana. Maisha yao yalizungukwa na maradhi na mauti, uadui usiokwisha, nchi iliyokaribia kugeuka jangwa na mwamba na madhila mengine mazito yaliyowakabili watu. Wanakusadikika walitaka faraja katika mateso haya. Kila jitihada ilijaribiwa ili kuirekebisha saa ya maendeleo ya nchi, lakini mara kwa mara majira yake yalirudishwa nyuma. Kama hili lilifanywa kwa makosa ama kwa makusudi ni siri iliyo ng’ambo ya fahamu zangu hata sasa. Lakini kama siri njema hufichika, ile iliyo mbaya haifichiki hata kidogo. Uchaguzi wa wajumbe ulikuwako lakini hathibitisho ya matokeo ya ujumbe hayakupatikana.

Kusadikika iliishi kuona mjumbe baada ya mjumbe kuadhiriwa na kuadhibiwa vibaya. Kama washauri hawakudhuriwa na hili lakini watu wengine walidhuriwa sana. Kazi njema za wajumbe wawili zilipotea bure. Manung’uniko ya lawama hii yalikuwa katika hewa yote ya Kusadikika.

Hili lilipotokea serikali iliombwa ima faima kufanya ujumbe mwingine. Basi mjumbe wa tatu alitakikana ajitolee mwenyewe kwa ujumbe wa Kusini. Wito wa mjumbe wa tatu uliitikiwa na Kabuli; mtu mwenye busara, haya na mcheshi. Yeye alipatikana upesi kabisa kuliko ilivyokuwa kwa mara ya pili na ya kwanza. Misiba ya Buruhani na Fadhili ilikuwa mikubwa ya kutosha kuikongoa mioyo ya bidii katika bawaba zake. Kabuli aliyajua haya yote lakini alikuwa mtu wa moyo wa namna nyingine kabisa. Alikuwa na bidii kubwa kama ile ya siafu athubutiye kukivuka kijito kwa daraja iliyofanywa kwa maiti ya siafu wengine walioelea majini huko na huko. Maji yalijulikana kuwa na asili ya rutuba, mvuke na umeme. Nguvu nyingine za namna mbalimbali zipo pia katika maji. Kama siafu mdudu mdogo na kipofu wakati mwingine haogopi kuzikabili nguvu hizo pamoja na hatari zake kwa sababu njema, basi ni dhahiri kuwa viongozi wa wanadamu wanapoteswa bure bidii za wafuasi wao hutanuka ajabu.

Hapana tishio liwezalo kuukomesha mwendo huu. Kwa hakika utafululiza kuwako duniani mpaka mateso yakome kabisa, na labda wakati huo dunia hii itakuwa njema kama itamaniwavyo kuwa.

Buruhani na Fadhili walitoa sadaka zao bora ili kuyahimiza majilio ya wakati uliotakikana sana. Kabuli aliwaona watu wawili hawa kama wafadhili wakubwa wa ulimwengu. Alitaka kuwa mshirika wao kwa thamani yoyote ya maisha yake.

Kama ilijulikanavyo, Kusini na upande wa dunia yatokako matufani makubwa na baridi kali sana. Kabuli aliyakabili mashaka haya bila ya kigeugeu. Naam, alikuwa kama mtu aliyekuwa akinywa uchungu bila ya kigegezi. Mara mbili alikamatwa akafanywa mahabusu.

Maswali

(a) Eleza maana ya maneno yafuatayo kama yalivyotumika katika kifungu cha habari:

1. Fadhaa
2. Madhila
3. Kuadhiriwa
4. Ima faima
5. Kigeugeu
6.  Kigegezi.

(b) Eleza mchanganyiko wa fikira walizonazo wana wa Kusadikika kuhusu Karama.

(c) Kwanini bidii ya mjumbe wa Kusini imelinganishwa na bidii ya siafu? Toa sababu mbili.

(d) Ujumbe wa mwandishi wa kifungu hiki unahusu nini?

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.

8. Andika insha isiyozidi maneno mia tatu (300) na isiyopungua mia mbili na hamsini (250) kuhusu faida za televisheni kwa jamii.

ORODHA YA VITABU USHAIRI

Wasakatonge - M.S. Khatibu (DUP)

Malenga   Wapya - TAKILUKI (DUP)

Mashairi   ya   Chekacheka - T.A. Mvungi (EP & D.LTD)

RIWAYA

Takadini - Ben J. Hanson (MBS)

Watoto   wa   Maman’tilie - E. Mbogo (H.P)

Joka   la   Mdimu - A.J. Safari (H.P)

TAMTHILIYA

Orodha - Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu   cha   Uzembe - E. Semzaba (ESC)

Kilio   Chetu - Medical Aid Foundation (TPH)

10. "Fasihi ya Kiswahili imemweka mwanamke katika hadhi tofauti tofauti." Thibitisha usemi huu kwa kutumia hoja tatu kwa kila riwaya kutoka katika riwaya mbili ulizosoma.

11. (a) Vigano ni nini?

(b) Tunga vigano kwa kutumia methali isemayo "Umdhaniaye siye kumbe ndiye!"