OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA

NA SERIKALI ZA MITAA

JAMUHURI YA MUUNGANO YA TANZANIA

MTIHANI WA NUSU MUHULA

KIDATO CHA NNE

KISWAHILI 2024-AUG/SEPT

Muda 2:30

MAELEKEZO 

1.               Jibu maswali yote
2.               Mtihani huu una sehemu A. B na C (Jumla ya maswali 9)
3.               Simu za mkononi haziruhusiwi

SEHEMUA(Alama16)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1.          Chaguaherufiyajibusahihikatikakipengele(i)hadi(x),Kishaandikaherufiyajibukwenyekijitabuchakochakujibia

1.                  Kuchezakwakekunafurahisha.Nenolililopigiwamstarilimetumikakamaainaganiyaneno?
   1.                Nomino 
   2.                Kihusishi 
   3.                 Kielezi 
   4.                Kivumishi  
   5.                 Kitenzi

2.                Dhima kuu ya lugha katika mawasiliano ni ipi kati ya hizi zifuatazo?

1.              Kutambulisha utamaduni
2.               Kutunza historia
3.              Kupashana habari
4.             Kuelimisha jamii
5.               Kuburudisha jamii

3.             Sentensi ipi kati ya hizi zifuatazo haina maana zaidi ya moja?

1.              Kaka amefua nguo
2.               Nipe sahani ya kulia
3.              Suedi amenunua mbuzi
4.             Eva amenunua kanga
5.               Joni amempigia mpira

4.       Mwalimu Chikoya alimuuliza Suzi kuhusu sehemu za sentensi kutokana na mkabala wa kimuundo lakini alishindwa. Ukiwa   mwanafunzi wa kidato cha nne msaidie Suzi kubainisha sehemu hizo.
   1.          Kirainominonakiraikitenzi
   2.          Kiimanakiarifu
   3.          Kirainominonakiraikivumishi
   4.         Kiraikitenzinakishazitegemezi
   5.           Kiraikivumishi nakishazi tegemezi

5.            Utofauti wa kimatamshi, kimaumbo na matumizi ya maneno ya lugha kuumojakatikamaeneombalimbalihuitwa?
   1.                 Misimu
   2.                  Lafudhi
   3.                 Rejesta
   4.                 Lahaja
   5.                  Simo

6.                   Mimi ni Kiboko, Kila sifa ninastahili mimi. Madaktari chanzo ni mimi, wanasheria chanzo ni mimi. Katika tanzu za fasihi , kipera hiki hupatikana katika utanzu upi?

1.              Sanaazamaonesho
2.               Semi
3.              Hadithi
4.             Sanaa
5.               Ushairi

7.     Kuna wakati watumiaji wa lugha hufanya makosa pasipo kukusudia .Sentensi, " Waziri amewakilisha bajeti yake ya mwaka 2022/2023". Ina kosa gani la kisarufi?
   1.         Kosalakimsamiati
   2.          Kosalakimatamshi
   3.         Kosalakimuundo
   4.        Kosalakimaana
   5.          Kosalakilugha

8.            Uchambuziwakaziyoyoteyafasihihujikitakatikavigezoviwili;faninamaudhui.KwaupandewafaniKunavipengelevifuatavyoisipokuwa:
   1.          Mtindo
   2.          Mandhari
   3.          Muundo
   4.          Migogoro
   5.          Matumiziyakugha

9.             Neno masalamunda limeundwa na silabi ngapi?
   1.              Tano  
   2.               Sita  
   3.               Saba 
   4.             Kumi na moja  
   5.               Nne

10.                Mussa ni mwanafunzi wa Kidato cha nne, alialikwa kwenye sherehe ya matambiko na alipata nafasi ya kuongea ili kuwaelimisha jamii kuhusiana na athari za matambiko na alitoa athari moja ambayo ni:
    1.                   Hukuza na kudumaza ubunifu
    2.                   Sherehe husababisha ugomvi, chuki na uhasama
    3.                   Hujenga dhana potofu katika jamii 
    4.                  Husaidia kukuza uongo na uwoga
    5.                    Huongeza hasira kwa mizimu.

2.      Oanisha mifano ya tamathali za semi katika Orodha A na dhana husika zinazoshabihiana nazo katika Orodha B, kisha andika herufi ya jibu sahihi katika kijitabu chako cha kujibia. 

SEHEMU B (Alama 54)

Jibu maswali yote katika sehemu hii

3. Maneno ya Kiswahili huundwa kwa kutumia njia mbalimbali.Taja njia zilizotumika kuunda maneno yafuatayo na kwa kila neno,tunga sentensi moja tu.

1.                  Shule.
2.               Kandambili

(iii)Washamba.

4.         (a)Sehemu ya sentensi inayokaliwa na mtenda au mtendwa wa jambo huundwa kwa vipashio mbalimbali. Thibitisha dai hilo kwa hoja nne (4) na mifano.

(b) Wanafunzi wa kidato cha nne ni hodari sana katika uchanganuzi wa sentensi kwa kuzingatia hatua zote za uchanganuzi kwa njia ya ngoe. Thibitisha uhodari wako katika sentensi ifuatayo kwa kutumia mkabala wa kidhima.

"Mgeni aliyekuja jana ameondoka leo".

5.                     Kuna baadhi ya maneno katika lugha ya kiswahili yasipotumika ipasavyo huweza kuleta utata katika mawasiliano.Toa maana mbili kwa kila neno

1. Mto
2. Ota
3. Shuka
4. Pepo
5. Mbuni
6. Kaa

6.                     Lugha ya Kiswahili inatamalaki na kuvuka mipaka ya dunia. Kwa kutumia hoja madhubuti zenye mifano eleza sababu Tano(5) ambazo zimepelekea kukua na kuenea kwa lugha ya Kiswahili ndani na nje ya Tanzania.
7.                     Kwa kutoa hoja nne zenye mifano madhubuti kutoka katika Tamthiliya ya Kilio chetu fafanua mambo yanayopelekea kupotea kwa nguvu kazi ya Taifa.

8    Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata.

     Rehema aliamka usingizini na kuendelea na safari yake.Awali alishitushwa na mitikisiko iliyotokea karibu na Mbuyu.Hakujua yuko wapi lakini hakuchelewa kujua nia ya safari yake.Aliukamata mkuki wake vizuri na ngao yake pia.Alipiga goti moja na kusimama hali akiuangalia mbuyu.Punde aliwaona nyani wawili wakikimbilia nyasini.Wakasisimama na kumtazama Rehema.Naye alipoona hakuna hatari ya wanyama aliendelea na safari yake.Muda huo wa mchana ulikuwa salama kwani wanyama wakubwa walikuwa Mapangoni mwao ila zilisikika sauti za Panzi,Nyenje na Ndege tu waliojibizana kwa zamu.

     Rehema alipumzika kidogo kwa mara nyingine ili kumnyonyesha mtoto.Hata hivyo vivuli virefu vilimkumbusha kuwa usiku ulikaribia.Lakini hakusikia wala kuona dalili yoyote ile iliyoonesha kuwa binadamu waliishi katika eneo hili.Bado hakuelewa ni wapi alipokuwa.Ni kosa gani alilofanya? Je, mwanae hakuwa binadamu? Ni kweli tofauti yake ni rangi tu? Hakuwa na vidole vya mikono na miguu vilivyomzidi baba yake.Macho yake na masikio yake pia yalikuwa sawa ,alihesabu yote.Mtoto alikuwa karibu sawa na wengine kuliko tofauti yake ya rangi tu.Sasa mbona wanataka kumuua?

      Rehema alianza kukimbia kwa haraka kwani kama hangefika kijiji jirani basi kutoroka kwake kungekuwa kazi bure.Punde si punde alishtushwa na mlio wa vipande vya miti vilivyovunjika.Rehema alisimama akabana pumzi zake akisubiri sauti ile isikike tena.Huyo hakuwa mnyama mkali bali mtu aliyekusanya kuni.Upesi Rehema aliharakisha upande ilikotoka sauti.Ghafla akamwona mzee mmoja akikusanya kuni.Alisogea kiasi ambacho kungetokea hatari angekimbia.Alimsalimia mzee Yule “Tafadhali kuwa mwema ili umsaidie mwanao aliyepotea” alisubiri atakavyojibiwa kwa sauti ile Yule mzee alizunguka na kuinua shoka lake kama ishara ya kutisha.Punde alipogundua kuwa aliyeongea alikuwa ni mwanamke alipata ahueni na kulishika shoka lake chini.Wakati ule Rehema alisita na kuamua kusimama.Tumaini alizinduka usingizini huenda alihisi shaka iliyomkumba mama yake,akaanza kulia.

     Punde si punde Yule mzee alijiandaa kwa Mashambulizi.Aliwaza kuna mtu nyuma ya Yule mama.Iweje mwanamke mwenye mtoto mchanga aranderande msituni bila kuwa na mlinzi? Huenda anatumiwa na kijana imara aliyetaka kumuua.Wakati  huo angefanyaje? Alikusanya kuni chache alizozipasua,akageuka ili aondoke.”Tafadhali usinitupe niliwe na wanyama wa usiku.Nisaidie! La huwezi kunisaidia binti yako basi msaidie mwanangu.Hajaonja maisha bado,na si vyema kufa sasa.Kilio mfululizo cha Yule mtoto na maneno ya Rehema vilimgusa Yule mzee.Ingawa alisita lakini hatimaye aligeuka nyuma.Kutokana na kauli yake alihisi Rehema alikuwa mgeni katika eneo hilo.Akaamua hata iweje angemsaidia.Kwa hadhari kubwa aliwasogelea mama na mtoto wake. “Njooni wanangu,tutakwenda kibandani kwangu”

MASWALI

1.                       Pendekeza kichwa cha habari hii kisichozidi maneno matatu.
2.                    Unafikiri kwa nini Rehema alitoroka nyumbani kwake na kukimbilia msituni?
3.             Mwandishi wa habari hii anaichukuliaje jamii ya akina Rehema?
4.             Kutokana na habari uliyosoma,eleza nafasi ya mwanamke katika jamii kwa 

kutoa  hoja mbili.

SEHEMU C (ALAMA 30%)

Jibu maswali mawili tu kutoka katika sehemu hii. swali la 9 ni la lazima 

9.                     "Pamoja na mwanamke kutumika kama kivutio katika kazi nyingi za Sanaa pia ameonekana kubeba uhalisia wake" Kwa kutumia diwani mbili thibitisha kauli hii kwa kutoa hoja tatu.

10.   Ni wazi kuwa waandishi hutumia mitindo mbalimbali katika uandishi wa kazi zao ili   kuonesha upekee wa kazi zao.Thibitisha dhahiri kauli hiyo kwa kuonesha Mitindo mitatu toka katika riwaya mbili ulizosoma.

11.         Fasihi simulizi ni hai na halisi zaidi kuliko fasihi andishi.Jadili

ORODHA YA VITABU

USHAIRI:

-Wasakatonge   -MS.Khatibu (DUP)

-Malenga Wapya  - TAKILUKI (DUP)

-Mashairi ya Chekacheka – T.A.Mvungi (EP & LTD)

RIWAYA:

-Takadini – Ben J.Hanson (MBC)

-Watoto wa Mama Ntilie – E.Mbogo (HP)

-Joka la Mdimu – A.J.Safari (HP)

TAMTHILIYA:

-Orodha – Steve Reynold (MA)

-Ngoswe Penzi Kitovu cha uzembe – E.Semzaba (ESC)

-Kilio Chetu – Medical Aid Foundation (TPH)

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

MTIHANI WA UTIMILIFU

KISWAHILI KIDATO CHA NNE

APRIL-2024

1.          Wafanyabiashara kutoka Rukwa na Iringa walikutana kwa lengo la kufanya biashara, lakini kati yao ilizuka lugha ambayo ilirahisisha mawasiliano katika biashara zao. Kwa kutumia maarifa ya somo la Kiswahili lipi ni jina la lugha hiyo kati ya majinayafuatayo?_______

1.   Lugha ya vizalia 
2.   Pijini
3.   Kibantu 
4.  Kiswahili 
5.    Kunguja 

2.          Oi na Mari waliafikiana kuwa “watamfitinia” mwalimu wao kwa mkuu wa shule yao. Je azimio hilo la Oi na Mari lipo katika kauli ipi kati ya zifuatazo?

1.   Kutenda 
2.   Kutendana 
3.   Kutendea 
4.  Kutendeana 
5.    Kutendewa

3.          Asia aliandika habari kuhusu nchi ya Tanzania, katika habari hiyo alizingatia mpangilio mzuri na unaoeleweka kwa wasomaji wa habari yake, Je kwa uelewa wako alichokizingatia Asia kinajulikana kama nini?

1.   Mantiki 
2.   Insha 
3.   Wazo 
4.  Ayaaa 
5.    Kistari  

4.          Kategoria ya kisarufi inayowakilisha wakati katika kitenzi.

1.   Leksimu
2.   Kiambishi
3.   Shina
4.  Mtenda/mtendwa
5.    Njeo

5.          Sarah alipozunguniza kwa mara ya kwanza kwenye mkutano walimgundua kuwa ametoka mkoa wa Mara, Kitu gani kilimfanya agundulike?

1.   Kushuka na kupanda kwa sauti yake
2.   Mkazo wa sauti yake
3.   Uongeaji wa taratibu
4.  Umbo lake namba nane
5.    Lafudhi yake

6.          Kifungu cha maneno ambacho hujibu maswali ya ziada kuhusu tendo katika sentensi huitwa?

1.   Kiingizi
2.   Kirai nomino
3.   Tungo
4.  Kirai kielezi
5.    Kikundi kivumishi

7.          Ukiwa kama mwanafunzi wa kidato cha nne, unaweza kusema kiimbo hufasiliwaje katika mazungumzo ya lugha ya Kiswahili?

1.   Kuzungumza na kuongea kwa sauti
2.   Kuzungumza kwa kupandisha mawimbi ya sauti .
3.   Kuzungumza kwa kushusha mawimbi ya sauti
4.  Kuzungumza na kushuka kwa mawimbi ya sauti
5.    Kupanda na kushuka kwa mawimbi ya sauti

8.          Aina za maneno hufafanua kuhusu mambo mbalimbali .Onesha aina ya neno ambalo hufafanua zaidi kuhusu tendo au kivumishi kati ya haya yafuatayo?

1.   Kitenzi
2.   Kihusishi
3.   Kielezi
4.  Kiunganishi
5.    Kiwakilishi

9.          Kuna ngeli tisa za nomino za Kiswahili, katika ngeli hizo kila nomino huwekwa katika ngeli yake.Neno Ngamia lipo katika ngeli ipi kati ya hizi?

1.   I-ZI
2.   YU-A-WA
3.   KI-VI
4.  LI-YA
5.    U-ZI

10.          Vifuatavyo ni vigezo vya kiisimu vinavyothibitisha ubantu wa Kiswahili isipokuwa

1.   Upatanisho wa kisarufi
2.   Msamiati
3.   Muundo wa sentensi
4.  Ushairi wa Kiswahili
5.    Ushahidi wa Malcon Guthrie 

2. Chagua kifungu cha maneno kutoka orodha B kinachotoa maelezo sahihi ya maneno neno katika orodha A.

SEHEMU B: (Alama 54)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

3. (a) Bainisha mzizi wa asili wa kila neno katika maneno yafuatayo:

1.          Mkimbizi 
2.          Mlaji
3.          Muumbaji 
4.          Nisingelipenda
5.          Waligawana

(b) Upatanisho wa kisarufi ni kigezo kimojawapo kati ya vigezo vya kuunda ngeli za nomimo. Thibitisha dai hili kwa kutunga sentesi mbili katika kila ngeli kwenye ngeli zifuatazo:-

1.          Ngeli ya pili
2.          Ngeli ya tatu
3.          Ngeli ya nne
4.          Ngeli ya tano

4. Batuli alitaka kuhifadhi methali na vitendawili kwa njia ya kichwa tu kwa ajili ya kizazi kijacho. Lakina Kibuyu alimkataza asifanye hivyo badala yake atumie njia nyingine

1.   Toa hoja nne (4) kama sababu ya katazo hilo
2.   Taja njia tano (5) sahihi ambazo unahisi Kibuyu angemshawishi batuli atumie.

5. Eleza kinagaubaga tofauti zilizopo kati ya lugha ya mazungumzo na lugha ya maandishi kwa kuzingatia vipengele vifuatavyo;

1.   Uwasilishaji
2.   Uhifadhi
3.   Mabadiliko

6. (a) Nini maana ya semi?

(b) Semi zina vipera vyake. Fafanua vipera vitano na kutoa mfano mmoja kwa kila kipera.

7. Soma kifungu cha habari kisha jibu maswali yafuatayo.

^-Ndugu wazazi, kumbe safari yenu inahusu harusi ya Zaituni ?".Mkuu wa shule aliwauliza wazazi."Ndiyo," wazazi walijibu kwa Pamoja bila aibu."inategemewa kufugwa lini ."Mkuu aliendelea kuhoji. Harusi hii ilikuwa ifanyike wakati Zaituni anapofika kidato cha nne, Lakini Zaituni huyu ametufanyia uhuni na vituko visivyoelezeka. Nasi sasa tunachukiwa kijiji kizima na kudharauliwa na kila mtu.Hii imetuudhi sana, tumetungiwa nyimbo na kufanyiwa kila shutuma. Hatuna raha ;hivyo tumeonelea bora tuje kukuomba umfukuze shule ili kiburi kimwishie .Nasi tupo tayari kukulipa kiasi chochote cha fedha ukitimiza haja yetu hii,"Mzee Abdallah alieleza." Muda wote mkuu wa shule alikuwa akimtazama Mzee kwa chati sana .Kisha akauliza swali la kuchochea zaidi: Zaituni ana kiburi kumbe?"

Mama Zaituni hakutaka hilo limpite ,hima hima akatoa maelezo yake ."Mama wewe ,Zaituni usimuone hivi. Zaituni mwanangu hataki kufuata utamaduni wetu wa kuolewa. Zaituni ati achague mchumba mwenyewe, ati mahari haiyoni kama ni kitu cha msingi. Kiburi hicho kinatokana na elimu mliyompa.

Mtoto sasa ameharibika .Anafanya apendavyo elimu gani isiyojali adabu.wala utii?" Mama Zaituni alimaliza huku jasho na machozi yanamtoka".

Hapa mkuu wa shule aliona kwanza awaelimishe kabla hajawatolea kauli ya  mwisho.Alikwishatambua kwamba wazazi wa Zaituni walikuwa wameachwa nyuma na wakati .Kila upya wa mawazo waliuita kiburi.

Maswali.

1.    Wazazi wa Zaituni walikwenda shuleni kufanya nini ?
2.   Wazazi walisema kuwa Zaituni amefanya kosa gani.
3.    Eleza mgogoro mkuu uliopo kati ya Zaituni na wazazi wake.
4.   Fupisha habari hiyo kwa maneno yasiyopungua 50 na yasiyozidi 60.

8. Soma shairi lifuatalo kishajibu maswali yatakayofuata

l. Mtu wa fikra njema na kwa watu huacha jina.

Kwa kujua dunia nzima, likawa kubwa hazina

Kwa kujua jambo jema, lisilokuwa na shari,

Na watu wajao nyuma, wakapenda kulisoma.

2. Mvuka nguo chutama, wendapo wajihadhari, Na busara ni kutenda, tendo ambalo ni jema, Viumbe wakalipenda, ukapata na heshima, Tabasuri na hekima, ni muhimu maishani.

3. Maisha daima yenda, utaacha nini nyuma?

Ni roho yenye hekima, usambe ni santuri,

Ambayo huweza sema, maneno kwa kukariri, Hali haina uzima, ufahamu ni tafakuri.

4. Kama akili hunena, tungeshindwa na vinanda,

Vya sauti nzuri sana,visivyoweza kutenda,

Matendo yenye maana, ambayo mtu hutenda,

Fikra ni fani bora, katika fani za watu,

5. Weledi wenye busara, na maarifa ya vitu,

Wafahamu kwa sura, ulimwengu wetu wote,

Hekima na busara ya mtu, hupimwa kwa matendo mema, Ayatendayo yenye utu, na wala si maneno mengi kinywani.

(a) Eleza dhamira ya mtunzi wa shairi hili.

(b) Neno jina lina maana gani katika shairi?

(c) Mtu mwenye akili ni mtu wa namna gani?

(d)Eleza maana ya maneno yaliyokolezwa wino kama yalivyotumiwa kwenye shairi hili.

(e) Kwa nini hekima na busara ya mtu humpimwa kwa matendo na siyo maneno?

SEHEMU C: (ALAMA 30)

Jibu maswali mawili kutoka katika sehemu hii, swali la 11 ni lazima

ORODHA YA VITABU.

USHAIRI. 

•       Wasakatonge - M.S. Khatibu (DUP).
•       Malenga wapya -TAKILUKI (DUP)
•       Mashairi ya Chekacheka - T.A.Mvungi(EP&D.LTD)

RIWAYA. 

•       Takadini -Ben J.Hanson (MBS)
•       Watoto wa Mama N'tilie - E.Mbogo(HP)
•       Joka la Mdimu - A.J.SaiTari (HP)

TAMTHILIYA

•       Orodha - Steve Reynolds(MA)
•       Ngoswe Penzi Kitovu Cha uzembe - E. Semzaba (ESC)
•       Kilio chetu - Medical Aid Foundation (TPH)

9. Kumekuwa na mgogoro mkubwa sana kati ya wazazi na vijana jambo ambalo limepelekea vijana wengi kushindwa kuishi na wazazi wao ili hali wakiwa katika umri mdogo na kupelekea vijana hao kukumwa na changamoto mbalimbali katika maisha yao ya ukuaji na hatimaye kushindwa kutimiza ndoto zao. Kwa kutumia tamthiliya mbili ulizosoma toa hoja tatu kwa kila tamthiliya kwa kuonesha chanzo cha migogoro hiyo na namna ya kuitatua.

10.”Watunzi wa kazi ya fasihi huwa na dhima anuwai kwa jamii zao kupitia kazi zao za fasihi wanazotunga”Thibitisha dai hili kwa kutumia tamthiliya mbili ulizosoma kwa kutoa hoja tatu kutoka kila kitabu.

11. Kutokubaliana miongoni mwa wanajamii kuwekuwa chanzo cha mivutano mbalimbali kati yao na kupelekea kukosekana kwa Amani na utulivu na utengamano katika jamii. Onesha ukweli wa kauli hii kwa kufafanua mivutano iliyoibuliwa na waandishi wa tamthiliya mbili ulizosoma kwa hoja tatu kwa kila kitabu.

JAMHURI YA MUNGANO WA TANZANIA

BARAZA LA MITIHANI LA TANZANIA

MTIHANI WA UPIMAJI – KISWAHILI

KIDATO CHA NNE- MACHI 2024

Muda : Saa 3

Maelekezo 

1.         Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na moja (11).
2.         Jibu maswali yote katika sehemu A na B, na maswali mawili (2) ktutoka sehemu C ambapo swali la tisa (9) ni la lazima.
3.         Sehemu A ina alama kumi na sita (16), sehemu B alama hamsini na nne (54) na sehemu C ina alama thelathini (30)
4.         Zingatia maelekezo ya kila sehemu na ya kila swali.
5.         Vifaa vya mawasiliano na vitu visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
6.               Andika namba ya yako ya mtihani katika kila ukurasa wa kujitabu  chako cha kujibia 

SEHEMU A (ALAMA 16)

1.         Chagua herifi ya jibu sahihi katika kipengele cha (i-x) kisha andika herufi ya jibu hilo kwenye karatasi ya kujibia.

1.     Kikundi cha maneno kinachoonesha jambo lililotengwa na mtenda katika sentensi hujilikanaje

1. Chagizo
2.  Kitenzi
3.  Kivumishi
4. Shamirisho
5.  Nomino

2.  Viambishi vya O- rejeshi vya nomino “gari’ ni vipi kati ya vifuatavyo?

1. O-YO
2.  YE
3.  LO-YO
4. O-ZO
5.  PO-YO

3.                        Neno “Ngamia’  lipo katika ngeli ipi?

1. I-ZI
2.  YU-A-WA
3.  KI-VI
4. LI-YA
5.  U-ZI

4.                         Aina ipi ya maneno huyayanua zaidi kuhusu tendo au kivumishi kati ya haya yafuatayo?

1. Kitenzi
2.  Kihusishi
3.  Kielezi
4. Kiungaishi
5.  Kiwakilishi

5.   Ni neno lipi hufanya kazi na mofomo huru kati ya haya?

1. Uji
2.  Uzuri
3.  Uchache
4. Ufa
5.  Mtoto

6.                         Maneno yafuatayo yana maana zaidi ya moja ispokua:

1. Ua
2.  Kata
3.  Paa
4. Mbuzi
5.  Nyau

7.                      Katika neno ‘umempeleka” mofimu ipi inawakilisha kauli ya kutendea?

1. –me-
2.  –m-
3.  –a-
4. –e-
5.  Pelek

8.  Mbinu ya kufupisha maneno katika ushairi ili kupata ulinganifu wa mizani huitwaje?

1. Tafsida
2.  Inkisoni
3.  Inkishafi
4. Thathilitha
5.  Ufupisho

9.                         Kati ya zifuatazo, methali ipi ni tofauti na zingine?

1. Ujanja mwingi mbele giza
2.  Akili nyingi huondoa marifa
3.  Mdharau bui huibuka yeye
4. Ukupigao ndio ukufunzao
5.  Mdharau mwiba, mguu huota tende

10.   Ubainishaji wa maneno ya kuzua au yasiyo rasmi katika lugha huhusisha alama ipi ya uandishi kati yahizi?

1. Mkato
2.  Nukta
3.  Mtajo
4. Nukta- pacha
5.  Nukta mkato.

1.         Oanisha maelezo ya orogha A na yaliyopo katika Orodha B ili lipata maana kamili.

SEHEMU B

ALAMA 54

2.         Andika methali inayohusiana na mambo yafuatayo.

1.     Vidole vya binadamu
2.  Ukulima
3.                        Imani ya binadamu kwa Mungu
4.                         Ulevi
5.   Unyonge
6.                         Mwizi

3.         Andika sentensi zifuatazo katika hali timilifu

1.     Petro huwatembelea wazazi wake
2.  Mimi ninamshinda Asha kwa mbio
3.                        Wewe ni abiria lazima ulipe nauli
4.                         Mchezaji anarusha mpira
5.   Mwalimu anafundisha somo la kiswahili

4.         (a) bainisha dhima tano za viambishi katika lugha ya kiswahili

(b) bainisha mzizi katika maneno ya sentensi zifuatazo (vitenzi)

1.     Mtoto anacheza mpira
2.  Mzee amelala ndani
3.                        Mimi sipendi utani
4.                         Sote tumekula pipi

5.         Eleza kazi za mofimu tegemezi zilizochorewa mstari katika maneno yafuatayo:

1.             Hatutasaidiana
2.             Kitoto
3.             Akija
4.             Nilikunywa
5.             Hakumtaka
6.             Ninalima

6.         Andika Insha isiopungua maneno miambili kuhusu “UKIMWI”
7.         Soma kifungu cha habari, kisha  jibu maswali yanayofuata

        “Ndugu wazazi kumbe safari yenu inahusu harusi ya Zaituni?”. Mkuu wa shule aliwauliza wazazi, “Ndiyo”, wazazi walijibu kwa pamoja bila aibu. “Inategemewa kufungwa lini”?. Mkuu aliendelea kuhoji.

        “Harusi hii ilikua ifanyike wakati Zaituni alipofika kidato cha nne, lakini Zaituni huyu ametufanyia uhuni na vituko visivyoelezeka. Nasi sasa tunachukiwa na kijiji kizaima na kudharauliwa na kila mtu. Hii imetuudhi sana, tumetungiwa nyimbo na kufanyiwa kila shutuma. Hatuna raha, hivyo tumeonelea bora tuje kukuomba umfukuze shule ili kiburi kimwishe. Nasi tupo tayari kukulipa kiasi chochote cha fedha ukitimiza haja yetu hii”.  Mzee Abdalah aluelezea. Muda wote huu mkuu wa shule alikua akimtazama mzee kwa chati sana. Kisha akauliza swali la kuchochea zaidi “ Zaituni ana kiburi kumbe?”

         Mama Zaituni hakutaka hilo limpite, himahima akatoa maelezo yake  “ Mama wee, Zaituni usimwone hiivi, Zaituni manangu hataki kufuata utamaduni wetu wa kuoelewa. Zaituni ati achague mchumba mwenyewe, ati mahari haioni kama ni kitu cha msingi. Kiburi hicho kinatokana na Elimu mliyompa”. Mtoto sasa ameharibika, anafanya apendavyo. Hii Elimu gani isiyojali adabu wala utii? Mama Zaituni alimaliza huku jasho na machozi yanamtoka.

          Hapa mkuu wa shule aliona kwanza awaelimishe kabla hajawatolea kauli ya mwisho. Alikwisha tambua kwamba wazazi wa Zaituni walikua wameachwa nuuma na wakati. Kila upya wa mawazo waliuita kiburi. 

Maswali

1.             Wazazi wa Zaituni walikwenda shule kufanya nini?
2.             Wazazi walisema kuwa Zaituni amefanya kosa gani?
3.             Eleza mgogoro mkuu uliopo kati ya Zaituni na wazazi wake
4.             Fupusha habari hio kwa maneno yasiyopungua 50 na yasiozidi 60.

SEHEMU C

ALAMA 30

Jibu maswali mawili kutoka katika sehemu hii

ORODHA YA VITABU.

USHAIRI. 

Wasakatonge – M.S. Khatibu (DUP)

Malenga Wapya – TAKILUKI (DUP)

Mashairi ya ChekaCheka T.A. Mvungi (EP&D LTD)

RIWAYA

Takadini – Ben J Henson (MBS)

Watoto wa Mama Ntilie – E. Mbogo (H.P)

Joka la Mdimu – A. J. Safari (H.P )

TAMTHILIYA

Orodha – Stebe Reynolds (M.A)

Kilio Chetu – Medical Aid Foundation (TPH)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe – E. Semzaba (ESC)

8.         “Jamii ya watanzania kwa sas inaongozwa na wanawake katika sekta mbalimbali” kwa kutumia Riwanya mbili ulizosoma eleza nafasi ya mwanamke katika jamii, toa hoja tatu kwa kila RIWAYA.
9.         Wahusika ni kipengele kimoja wapo cha umbo la nje la kazi ya fasihi. Kwa kutimia mhusika mmoja kutoka kila kitabu onesha ujumbe unaowasilishwa na waandishi wa tamthiliya kuoitia matendo yao ( hoja tatu kutoka kila kitabu)
10.    Mshairi ni kama taa imulikayo gizani ili kufuchua kilkichojifcha. Thibitisha ukweli wa kauli hii kwa kutoa hoja tatu kutoka kila diwani kati ya mbili ulizosoma.

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

MTIHANI WA KIDATO CHA NNE

021 KISWAHILI

MUDA: SAA 3:00 MACHI : 2023

MAELEZO

1. Karatasi hii ina sehemu A, B na C.
2. Jibu maswali yote kutoka sehemu A, B na chagua maswali matatu kutoka sehemu C.
3. Zingatia maagizo ya kila sehemu na kila swali.
4. Andika kwa kutumia kalamu ya wino wa bluu au nyeusi.
5. Simu za mkononi na vitu vyote visivyo ruhusiwa kwenye chumba cha mtihani haviruhusiwi.
6. Andika namba yako ya mtihani katika kila ukurasa wa karatasi yako ya kujibia.

SEHEMU A (alama 15)

Jibu Maswali yote Katika sehemu hii

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) hadi (x) kisha andika herufi ya jibu hilo katika karatasi ya kujibia.

(i) Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza hisia za mtenda au mtendwa

1. Kiunganishi
2. Kivumishi
3. Kihisishi
4. Kielezi
5. Kiwakilishi

(ii) Lahaja ya kimtang’ata huongelewa sehemu gani ya Pwani ya A.Mashariki?

1. Kaskazini mwa Pwani ya Tanga.
2. Kisiwa cha Unguja.
3. Kisiwa cha Mafia.
4. Pwani ya Somalia
5. Kisiwa cha Lamu

(iii) Kategoria ya kisarufi inayowakilisha wakati katika kitenzi.

1. Leksimu
2. Kiambishi awali
3. Shina
4. Mtendewa/mtendwa
5. Njeo

(iv) Zifuatazo ni dhima za picha na mchoro katika kamusi isipokuwa ipi?

1. Huvuta umakini wa mtumiaji kamusi.
2. Huwawezesha watumiaji kamusi kuunda dhana ya jambo.
3. Maumbo hunata katika kumbukumbu za watumiaji.
4. Huchafua kamusi na kuifanya ichukize kwa watumiaji.
5. Huwawezesha watumiaji kamusi kuona mfanano

(v) Ipi ni maana ya nahau “mbiu ya mgambo” kati ya maana hizi hapa chini.

1. Tia aibu
2. Tangazo maalumu
3. Fanya Tashtiti
4. Mluzi wa mgambo
5. Sare za mgambo

(vi) Upi ni mzizi wa neno anakula?

1. Kul
2. La
3. L
4. Kula
5. a

(vii) Mama Zita anakuja” Tungo hii ni tata, utata huo umesababishwa na nini?

1. “Msamiati” mama kuwa na maana zaidi ya moja.
2. Matumizi yasiyo kuwa bayana ya viunganishi na vihusishi.
3. Matumizi ya lugha ya kifasihi.
4. Kutozingatia taratibu za uandishi.
5. Kosa la upatanishi wa kisarufi.

(viii) Kwa vipi ngonjera ni igizo?

1. Ina urari wa vina na mizani.
2. Inaimbika
3. Inahusu utendaji
4. Hufanyika mbele ya jukwaa
5. Inahusisha wahusika binadamu.

(ix) Kifungu cha maneno ambacho hujibu maswali ya ziada kuhusu tendo katika sentensi huitwa. _______________

1. Kiigizi
2. Kirai Nomino
3. Tungo
4. Kirai kielezi
5. Kikundi kivumishi

(x) Ili mzungumzaji wa lugha aweze kuwasiliana kwa usahihi anahitaji mambo manne ambayo ni _______________

1. Mahusiano ya wahusika, muundo, mahali, lengo
2. Lengo, mada, mandhari, umbo
3. Mahali, mada, muda, wahusika
4. Mada, mandhari, lengo,uhusiano wa wahusika
5. Maudhui, lengo, mada, maana.

2. Oanisha dhana zilizo katika orodha A kwa kuchagua herufi ya dhana husika katika Orodha B. kisha andika herufi husika katika karatasi ya majibu.

SEHEMU B. (Alama 40)

Jibu maswali yote

3. Uteuzi mzuri wa maneno ni lazima uzingatie unaongea nini unaongea na nani? unaongea wapi? Na kwa nini? Eleza kwa ufupi hoja nne.

4. Andika methali inayohusiana na mambo yafuatayo.

1. Vidole vya binadamu
2. Ukulima
3. Imani ya binadamu kwa Mungu
4. Ulevi

5. (a) Sentensi zifuatazo zinamakosa kisarufi ziandikwe upya kwa usahihi.

1. Huyu hapaendi ugovi
2. Mafanikio alidondoka pale wakati anamkimbia
3. Mtoto angepelekwa hospitalini mapema angelipona
4. Mzee Peko alichinja mbuzi zake zote

(b) Kwa kutumia mifano, andika miundo mine (4) ya sentensi shurutia.

6. Wewe na msaidizi wako mmehudhuria kikao cha kupanga mahafali ya kumaliza kidato cha nne. Andika kumbukumbu ya kikao kilichofanyika katika shule kilichokuwa na wajumbe nane.

7. Ukuaji na ueneaji wa lugha ya Kiswahili, umepitia vipindi vingi tofauti, fafanua kwa mifano mambo manne (4) yaliosaidia kukuza na kueneza lugha ya Kiswahili baada ya uhuru.

8. Soma kifungu cha habari kisha jibu maswali yafuatayo:

Nchi ya Tanzania hufanya uchaguzi wake kila baada ya miaka mitano, uchaguzi mkuu huhusisha uchaguzi wa Rais, Wabunge, na Madiwani. Octoba 2020 watanzania wote walikuwa katika pilikapilika za kuwapata viongozi wa kuwawakilisha katika matatizo yao.

Mtanzania aliyekuwa huru kuchagua viongozi wake alitakiwa kutimiza masharti yafuatayo:-

Awe amejiandikisha katika daftari la kudumu la wapiga kura, awe na umri wa miaka kumi na nane na kuendelea, awe raia wa Tanzania na awe na akili timamu.

Uchaguzi ulifanyika kwa amani, wananchi waliweza kuelemishwa kupitia vyombo vya habari kama redio, magazeti, Runinga pamoja na majarida. Kwa kutumia vyombo hivyo vya habari zilifika sehemu zote za nchi yaani mijini na vijijini, kila mtanzania alijua uchaguzi ni muhimu kwake kwani hutupatia viongozi bora kuendeleza demokrasia, kuleta mabadiliko nchini na kutatua migogoro mbalimabli katika jamii pamoja na kuondoa ubaguzi. Watanzania tushikamane kuendeleza amani nchini.

MASWALI:

1. Pendekeza kichwa cha habari kifaacho kwa habari hiyo.
2. Uchaguzi hufanyika kila baada ya miaka mingapi hapa Tanzania?
3. Taja sifa tatu za mtu anaetakiwa kupiga kura.
4. Unafikiri uchaguzi una umuhimu? Kama ndio au hapana toa hoja tatu.

SEHEMU ‘C’ Alama (45)

Jibu maswali matatu tu kutoka sehemu hii

9. Umealikwa kwenda kuelimisha jamii yako juu ya “madhara ya mapenzi katka umri mdogo”. Tunga mchezo mfupi wa kuigiza usiozidi maneno (300) mia tatu kuhusu mada hiyo.

ORODHA YA VITABU

 USHAIRI

• Wasakatonge -M.S. Khatibu (DUP)
• Malenga Wapya -TAKILUKI (DUP)
• Mashairi ya Chekacheka-T.A Mvungi (EP & DLTP)

RIWAYA

• Takadini-Ben Hanson (M.B. S)
• Watoto wa Mama Ntilie-E. Mbogo (H.P)
• Joka La Mdimu-A.J. Safari (H.P)

TAMTHILIA

• Orodha - Steven Raymond (M.A)
• Ngoswe penzi kitovu cha uzembe-E. Semzaba (E.S.C)
• Kilio chetu -Medical Aid Foundation (F.P.H)

10. Mashairi siku zote hukemea uonevu katika jamii. Thibitisha kauli hii kwa kutoa hoja 3 kutoka katika kila diwani kati ya diwani mbili ulizo soma.

11. Kwa kutumia riwaya mbili ulizosoma, fafanua namna ambavyo waaandishi wametumia kipengele cha mtindo kuumba kazi zao. Eleza hoja tatu kwa kila kitabu.

12. Kwa kutumia hoja tatu kutoka kwa kila tamthiliya kutoka katika tamthiliya mbili ulizosoma. Jadili kufaulu kwa mwandishi katika kipengele cha matumizi ya lugha.

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MKOA NA SERIKALI ZA MTAA

MTIHANI WA NUSU MUHULA WA PILI

SEPTEMBA-2022 

KISWAHILI KIDATO CHA NNE

MAELEKEZO

1. Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12)
2. Jibu maswali yote katika sehemu A na B na maswali matatu (3) kutoka sehemu C
3. Zingatia maagizo ya kila sehemu na ya kila swali.
4. Simu za mkononi na vitu vyote visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani
5. Andika namba yako ya mtihani katika kila ukurasa wa karatasi utakayojibia.

SEHEMU A

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) had (x), kisha andika herufi ya jibu sahihi katika karatasi yako ya kujibia.

1. Bainisha tabia ya umbo lililopigiwa mstari katika kitenzi ib-w-a

1. Kaulitendeka
2. Kaulitendea
3. Kaulitendeana
4. Kaulitendwa
5. kaulitendesha

2. “Kiti cha mfalme kinaheshimiwa” katika sentensi hii neno lililopigiwa msitari ni aina gani ya neno katika uainishi wa maneno?

1. Kiunganishi
2. Kihusishi
3. Nomino
4. Kiingizi
5. kivumishi

3. ipi ni fasili sahihi kuhusu “Vina” miongoni mwa fasili zifuatazo?

1. Mstari wa mwisho wa shairi unaobadilika ubeti mmoja hadi mwingine.
2. Mistari ya mwisho wa ubeti wa ushairi wenye kujirudia kutoka ubeti mmoja hadi mwingine.
3. Idadi ya silabi zinazopatikana katika mstari wa ubeti wa ushairi
4. Silabi za kati na mwisho wa mstari wa ubeti wa shairi zenye mlio unaofanana
5. Kifungu cha maneno kinachobeba wazo kuu mojawapo la ushairi.

4. Mang’winda amekuwa mtoro sana. Neno lililopigiwa mstari limetumika kama aina gani ya neno?

1. Kitenzi kikuu
2. Kiunganishi
3. Nomino
4. Kitenzi kisaidizi
5. Kitenzi kishirikishi

5. Ipi kati ya zifuatazo si sifa ya fasihili simulizi?

1. Kuwa na hali ya utendaji
2. Kuonana kwa fanani na hadhira ana kwa ana
3. Kutopokea mabadiliko ya papo kwa papo
4. Kuwa kongwe Zaidi
5. Kutolewa kwa njia ya mdomo

6. Ipi ni maana ya Nahau “Mbinu ya mgambo” kati ya maana hizi hapa chini:

1. Tangazo maalumu
2. Tia aibu
3. Fanya tashtiti
4. Mluzi wa mgambo
5. Sare za mgambo

7. Kategoria ya kisarufi inayowakilisha wakat katika kitenzi

1. Leksiumu
2. Kiambishi awali
3. Shina
4. Mtendwa/Mtendwa
5. Njeo

8. Kila lugha duniani inakua kwa kuiongezea msamiati wake. Ikiwemo Kiswahili. Kuna njia mbalimbali zinazotumika katika kuunda msamiati wa Kiswahili. Je unafikiria maneno waya, rehema,duka, papainakorosho yamepatikana kwa njia gani kati zifuatazo?

1. Kukopa maneno
2. Kutohoa maneno
3. Kuangalia kitu/kufananisha umbo
4. Kudondosha maneno
5. Kuambisha maneno

9. Dhana mojawapo kati ya hizi huwa na dhima ya kuokoa muda:

1. Ufahamu
2. Fasihi
3. Lughafasaha
4. Masimulizi
5. Hadhithi

10. Zifuatazo ni tanzu za fasihi simulizi isipokuwa:

1. Ushairi
2. Maigizo
3. Shairi
4. Hadhithi
5. semi

2. Oanisha maana za dhana zilizo katika Orodha Akwa kuchagua herufi ya dhana husika katika Orodha B, kisha andika herufi husika katika karatasi yako ya kujibia.

SEHEMU B (Alama 40)

Jibu maswali yote katika sehemu hii

3. Weka majina yafuatayo katika ngeli zake

1. Ugonjwa
2. Kipofu
3. Mchungwa
4. Uovu

4. Andika methali inayohusiana na mambo yafuatayo:

1. Vidole vya binadamu
2. Ukulima
3. Imani ya binadamu kwa Mungu
4. ulevi

5. (a) Taja njia nne zinazotumika kuunda misimu.

(b)Msimu huwa na sifa za kuendana na wakati, taja misimu mine iliyozuka kipindi cha serikali ya awamu ya tano nchini Tanzania 

6. Ukuaji na ueneaji wa lugha ya Kiswahili umepitia vipindi vingi tofauti. Fafanua kwa mifano mambo manne (4) yaliyosaidia kuikuza na kuieneza lugha ya Kiswahili baada ya uhuru.
7. Kwa kutumia mifano kutoka katika riwaya ya Takadini na watoto wa mama Ntilie, kwa kifupi ukitumia hoja nne, mbili kutoka kila riwaya. Eleza ni jinsi gani mwanaume ameonekana kuwa kikwazo cha maendeleo katika jamii. Tumia mzee lomolomo na Mzee Makwati.
8. Soma kifungu cha habari kifuatacho, kisha jibu maswali yanayofuata:

Amani. Amani!

Amani huyu ndio wimbo unaohitajika kusikika masikioni mwa vizazi vyetu vilivyopo lakini na vijavyo. Huu ndo ulikuwa wosia alikuwa akiutoa mzee mmoja aitwae Majanga kwa watoto wake. Lakini pia kwa wajukuu zake. Baada ya maneno hayo mjukuu mmoja alimuuliza babu yake, kwa nini unapenda tuimbe Amani siku zote? Mzee Majanga alisema yafuatayo : Amani ndio kila kitu Amani huleta umoja na mshikamano, Amani huleta maendeleo, Amani hufanya watu kulipa hata maduhuli ya serikali, Amani hufanya watu kutunza na kulinda miundombinu mbalimbali, Amani huwafanya watu kulala fofofo, Amani huwafanya watu kujenga majumba ya kifahari, Amani huwafanya watu kula chakula na kushiba, Amani inawafanya watu kuongeza familia. Amani ni kila kitu mjukuu wangu.

Baada ya maelezo hayo yote mjukuu wa pili wa mzee Majanga alimuuliza babu yake swali tena. Kwani babu Amani kutoweka inasababishwa na nini? Mzee majanga alimueleza mjukuu wake yafuatayo. Kuna vitu na mambo mengi yanayoweza kufanya Amani ipotee miongoni mwao ni pamoja na ufisadi wa viongozi, uongozi mbaya, ukosefu wa haki miongoni mwa watu, matumizi. Matumizi mabaya ya rasimali za nchi, ukabila, vifo vya watu na hudumu mbovu kwa wananchi. Punde si punde mjukuu wa tatu aliuliza swali kwa babu yake kuwa kwani Amani ikipotea kunatokea madhara gani? Babu alimjibu mjukuu wake kwa kusema kuwa, kwanza usiombe Amani hata ya familia ikipotea maana madhara yake huwezi kuyamudu hata siku moja.

Kwanza watu hugeuka na kuwa watumwa nchini mwao. Pili vifo kuongezeka, uharibifu wa miundombinu mfano barabara, reli n.k njaa kali, nchi kumwaga damu, maandamano yasiyoisha, hudumu zote za kijamii kuzorota kwa ujumla na hakuna awezaye kufanya lolote lenye tija sehemu ambayo haina Amani. Babu alihitimisha wosia wake kwa kuwakumbusha wajukuu zake kuwa wawe mstari wa mbele kuziunga mkono juhudi za mfalme wao anazozifanya ikiwa ni pamoja na kupiga vita rushwa na ufisadi, kujenga uchumi, kujenga aina zote za miundombinu, kuboresha usafiri wa angani na majini lakini kikubwa zaidi kutumia fursa ya elimu bila malipo

Kabla babu hajakataa roho aliwambai wajukuu zake kuwa “Amani ikipotea huwezi kuirudisha kwa urahisi ni bora njaa ya tumbo kuliko njaa ya akili.”

Maswali

1. Pendekeza kichwa cha habari hii kisichozidi maneno matatu.
2. Unafikiri kwa nini mzee Majanga anahitaji vizazi vitunze Amani?
3. (i)Taja mambo matatu yanayoweze kufanya Amani itoweke katika nchi

(ii) Je unahisi Amani ikipotea madhara yake huwa ni makubwa sana? Taja mawili tu.

4. Unahisi ni kwa nini mzee Majanga anaiona njaa ya tumbo ina unafuu kuliko ile ya akili? Toa sababu mbili tu.

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.

9. Wewe ukiwa ni mfanya biashara mashuhuri wa simu kutoka kampuni ya NOKIA, andika tangazo kwa wananchi katika gazeti la Uhuru ili kuwajulisha wateja wako na wananchi kwa ujumla juu ya simu mpya unazozileta msimu wa kiangazi.

ORODHA YA VITABU TEULE KWA SWALI LA 10 – 12

USHAIRI

Wasakatonge     - M.S Khatibu (DUP)

Malenga Wapya    - TAKILUKI (DUP)

Mashari ya Chekacheka  - T.A Mvungi (EP & D.LTD)

RIWAYA

Takadini     - Ben J. Hanson (MBS)

Watoto wa Mama Ntilie   - E. Mbogo (H.P)

Joka la Mdimu    - A.J.Safari (HP)

TAMTHILIYA

Orodha     - Steve Raynolds (MA)

Ngoswe Penzi kitovu cha Uzembe - E.Semzaba (ESC)

Kilio chetu     - Medical Aid Foundation

10. “Mshairi siku zote kukemea uonevu katika jamii” Thibitisha kauli hii kwa kutoa hoja tatu kutoka katika kila diwani kati ya diwani mbili ulizosoma.
11. “Fasihi ni chuo cha kufundisha maisha kwa jamii husika.” Jadili ukweli wa kauli hii kwa kutoa hoja tatu kwa kila riwaya kati ya riwaya mbili ulizosoma
12. Kwa kutumia hoja tatu kwa kila tamthiliya kutoka katika tamthiliya mbili ulizosoma, jadili kufaulu kwa waandishi katika kipengele cha utumizi wa tamathali za semi.

Namba ya Mwanafunzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA, OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

JULAI 2022

KISWAHILI KIDATO CHA NNE

MAELEKEZO

• Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12)
• Jibu maswali yote katika sehemu A na B na maswali matatu (3) kutoka katika sehemu C.
• Zingatia maagizo ya kila sehemu ya kila swali
• Simu ya mkononi na vitu vyote visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
• Andika namba yako ya mtihani katika kila ukurabawa kitabu chako cha kujibia.

SEHEMU A (ALAMA 15)

1.Jibu maswali yote Katika sehemu hii,

(i) Ni aina ya wahusika ambao hawabadiliki na wamepewa majina ambayo humfanya msomaji aelewe tabia na matendo yao;

1. Wahusika wakuu
2. Wahusika bapa sugu
3. Wahusika duara
4. Wahusika bapa vielelezo
5. Wahusika shinda

(ii) Vishazi tegemezi vimegawanyika katika aina kuu mbili ambazo ni;

1. Vishazi tegemezi viwakilishi na vielezi
2. Vishazi tcgemezi vivumishi na viunganishi
3. Vishazi tegemezi vumishi na vielezi
4. Vishazi tegcmezi vikuu na visaidizi
5. Vishazi tegemezi nomino na vihusishi

(iii) Anatoa ufafanuzi juu ya ubantu wa Kiswahili kwa kuelezea wakazi wa mwambao waliojulikana kama "Wazanji" na watawala wao waliojulikana kama "Wakilimi"

1. Ali-Idris
2. Al-Masudi
3. Marco Polo
4. Ibin Batuta
5. Fumo Liyongo

(iv) Ni lahaja zinazopatikana Mombasa;-

1. Kitumbatu, kingazija, kimvita na kingare
2. Kizwani kintang'ta, kinakunduchi na kibajuni
3. Kijomvu, kingare, chichifundi, na kimvita
4. Kitumbatu, kingare, kimvita na chichifundi
5. Kimvita, chichifundi, kingazija na kijomvu

(v) Mofimu ku iliyopigiwa mstari imebeba dhima gani katika kitenzi sikukukumbuka

1. Ukanushi wakati uliopita
2. Ukanushi nafsi ya kwanza umoja
3. Kauli ya kutendeka
4. Kiambishi kirejeshi kauli ya kutenda
5. Kudokeza mtendwa

(vii) Sehemu ya mzizi asilia iliyoambikwa kiambishi "a" mwishoni

1. Shina
2. Mzizi huru
3. Mofu
4. Kauli
5. Mofimu huru

(viii) Ni tamathali ya semi ambayo Jina la mtu hutumiwa kwa watu wengine wenye tabia, mienendo, hulka au kazi sawa na mtu huyo

1. Taniaba
2. Tabaini
3. Majazi
4. Tashtiti
5. Ritifaa

(ix) Neno SHADARA limepatikana Iwa kutumia njia gani ya uundaji wa maneno?

1. Kutohoa
2. Ufupishaji
3. Miambatano
4. Uhulutishaji
5. Kukopa

(x) Chama cha kukuza na kueneza Kiswahili "TAKILUKI" kilianzishwa mwaka

1. 1964
2. 1967
3. 1979
4. 1972
5. 1965

(xi) Aina ya hadithi za ngano zenye wahusika wanyama tu hujulikana kama,

1. Hekaya
2. Hurafa
3. Istiara
4. Soga
5. Vigano

2. Chagua kifungu cha maneno kutoka orodha B kinachotoa maelezo sahihi ya maneno neno katika orodha A.

SEHEMU B ( Alama 40)

3. Bainisha aina ya kauli katika vitenzi vilivyopigiwa mstari, huku ukifafanua kiambishi kinachojenga kauli hiyo katika tungo zifuatazo.

(i) Matukio ya ubakaji yanaogofya

Waoga wanafahamika

(iii) Nyumba itajengwa na wazaz?

(iv) Dawa za kienyeji zilimlevya sana

4. Huku ukuota mifano. Fafanua dhima nne za mofimu "M" katika lugha ya Kiswahili.

5. Fafanua kwa hoja nne, mambo yanayothibitisha kuwa asili ya lugha ya Kiswahili ni pwani ya Afrika ya Mashariki,

6. Methali hutawaliwa na vipengele mbalimbali vya lugha, onesha vipengele vya lugha vilivyotumika katika utunzi wa methali zifuatazo.

(i) Kibuzi na kibuzi hununa jahazi

(ii) Akili ni mali

(iii) Farasi hamuwawezi, tembo mtawalishani?

(iv) Baniani mbaya kiatu chakc dawa.

(v) Avumayc 'baharini papa, kumbe wengine wapo

7. Soma shairi lifuatalo, kisha jibu maswali yanayofuata Mtu wa fikra njema, kwa watu umcacha jina

Chuma chetu imara, Afrika na dunia nzima,

Mikakati imara lojenga, Tanzania nuru kuangaza

Jiwe Ietu limeondoka takuenzi daima

Katika yote dunia, Jinalo lilivema

Misimamo yenye mashiko, ndiyo yako ?ifa njema

Nia kubwa kujenga, boma, ndiyo ndoto yako imara

Chuma chetu kimelala, hakika umeacha alama

'Umoja uliujenga, utengano likemea

Uchapakazi ulihimiza, nani alibaki nyuma?

Macndeleo kuyajcnga, Elimu hukuacha nyuma.

Nguzo yetu imeinama, nyoyo zetu zimechutama

Wangu wosia naweka, aloacha kuyaenzi

Uzalendo tuudumishe, Ufisadi tuupinge

Vizazi vijavyo tupate hadilhia, mazuri ya mwamba wetu.

Takuombea daima, lalc kwa ushindi shujaa.

Maswali

(a) (i) Shairi hili limejegwa kwa kutumia muundo gani?

(ii)Fafanua mambo ya msingi yakuzingatia wakati wa uchambuzi wa muundo katika ushairi (Hoja Nne)

(b) Onesha upekee wa m?vandishi katika shairi hili (Hoja Nne)

(c) Mwandishi ana maana gani anaposema jiwe, mwamba chuma na nguzo?

(d) Andika kichwa cha habari cha shairi hili.

(e) Mwandishi anahimiza nini katika kumuenzi shujaa.

8. Kijiji chenu cha Kiloza kimeanzisha mradi wa kilimo cha umwagiliaji. Wewe kama afisa manunuzi, andika barua katika kampuni ya Olotu inayojihusisha na uuzaji pembejeo za kilimo kuangiza bidhaa zitakazotumika katika kuendesha mradi. Jina lako ni Ombeni Mtapewa.

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu kutoka katika sehemu hii.

9. Ni kweli kwamba lugha ya Kiswahili imevuka mipaka na kuenea katika maeneo mbalimbali duniani. Thibitisha ukweli wa dai hili (Hoja - 5)

TAMTHILYA

Orodha - Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe -E. Semzaba (ESC)

Kilio chetu - Medical Aid Foundation

RIWAYA

Takadini - Ben Hnson (MBs)

Mamantilie - Emanuel Mbogo

Joka la mndimu - A. J. Safari (HP)

USHAIRI

Cheka cheka - T. Muungi

Malenga wapya - Takiluki

Wasaka tonge - Mohamed Seif Khatibu

10. Washairi ni wataalamu wazuri na waliobobea katika kutumia jazanda zinazotoa ujumbe kwajamii. Tumia jazanda tatu kwa kila diwani mbili uliyosoma.

11. Lugha ni kipengele cha msingi katika ujenzi wa kazi ya fasihi ambayo husaidia katika kufikisha wazo la msanii kwa jamii. Kwa kutumia riwaya teule mbili (2) ulizozisoma. Jadili jinsi wasanii wa riwaya hizo walivyotumia kipengele cha tamathali za semi hoja Sita (6)

12. Mwandishi ni Mjenzi wa jamii. Thibitisha ukweli wa dai hili kwa kutoa hoja tatu kutoka katikaTamthilia mbili ulizozisoma

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA

OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

KISWAHILI KIDATO CHA NNE

MUDA: SAA 3:00        MAY  2022

MAELEKEZO

1. Karatasi hii ina sehemu A, B, na C, zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12)
2. Jibu maswali yote kama ilivyoelekezwa katika kila sehemu. A na B maswali matatu kutoka sehemu C
3. Sehemu A ina alama kumi natano (15), sehemu B alama arobaini (40) na sehemu C ina alama arobaini na tano (45)
4. Zingatia mwandiko mzuri, Mpangilio na usahihi wa majibu yako.
5. Majibu yote yaandikwe kwenye karatasi za kujibia.

SEHEMU A

Jibu maswali yote katika sehemu hii

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika kipengtele cha (i) hadi (x) kisha andika herufi ya jibu sahihi katika karatasi ya kujibia

1. Lugha huweza kuchukua maneno kutoka katika lugha za asili, baini maneno hayo katika orodha ifuatayo;

1. Bendera na meza
2. Bunge na shule
3. Hela na mtutu
4. Godoro na sharubati
5. Kitivo na ngeli

2. Ipi ni aina ya tungo ambayo muudo wake una kitenzi ndani yake? Kitenzi hiko huweza kutoa taarifa kamili au isiyo kamili.

1. Kishazi
2. Kirai
3. Shamirisho
4. Yambwa
5. Sentensi

3. Katika neon wanaimba, kuna viambishi vingapi?

1. 4
2. 8
3. 3
4. 5
5. 6

4. Ni mchakato wa uundaji wa maneno kwa kupachika viambishi kabla na baada ya mzizi wa neno.

1. Utohoaji
2. Uambishaji
3. Mnyambuliko
4. Uambatishaji
5. Urudufishaji

5. Kitomeo huweza kuwa na taarifa kadha wa kadha. Je ipi kati ya zifuatazo si taarifa sahihi inayopatikana katika kitomeo?

1. Wingi wa neon
2. Aina ya neno
3. Mfano wa matumizi
4. Asili ya neno
5. Mnyumbuliko wa maneno

6. Katika maneno choka na chako ni mbinu gani imetumika katika kuunda maneni hayo?

1. Uradidi
2. Uambishaji
3. Uhulutishaji
4. Mpangilio tofauti wa vitamkwa
5. unyumbulishaji

7. Vipashio vya lugha hupangwa kidarajia kuanzia kidogo kwenda kikubwa katika mpangilio huo ni kipashio kipi kikubwa cha lugha?

1. Kirai
2. Neno
3. Sentensi
4. Kishazi
5. Sauti

8. Kutokana na kigezo cha tabia muhusika JOTI ni aina gani ya mhusika?

1. Mhusika shida
2. Mhusika bapa
3. Mhusika foili
4. Mhusika mkuu
5. Mhusika duara

9. Waingereza wanakumbukwa kwa mchango wao mkubwa kwa kufanya jambo moja la pekee tofauti na Waarabu na Waingereza katika kukuza na kueneza lugha ya Kiswahili enzi za utawala wao, jambo gani hilo.

1. Kutoa elimu kwa lugha ya Kiswahili
2. Kusafirisha manamba kutoka sehemu mbalimbali na kuwa fundisha Kiswahili
3. Kuteua lahaja ya kiunguja na kuisanifisha
4. kuhimizA matumizi ya lugha ya Kiswahili katika ofisi zao
5. kuchapisha kamusi mbalimbali za lugha ya kiswahili

10. Ipi ni maana ya nahau “Uso mkavu”

1. Uso usio na mafuta
2. Uso usio na nuru
3. Uso usio na haya
4. Uso usio na shukurani
5. Uso wenye mabaka mabaka

2. Oanisha maana ya dhana zilizo katika ORODHA A kwa kuchangua herufi ya dhana husika katika ORODHA B

SEHEMU B (Alama 40)

Jibu maswali yote ya sehemu hii kwa kuzingatia maelekezo ya kila swali.

3. Taja mambo manne (4) yakuzingatia katika uandishi wa kumbukumbu za mikutano
4. Badili vishazi tegemezi vifuatavyo kuwa vishazi huru

1. Mtoto aliyelia jana usiku
2. Kazi zinazofanywa
3. Jambo litakalomsumbua
4. Kitabu kinachosomwa

5. Kwa mwanafunzi anayeijua vizuri sarufi ya lugha ya Kiswahili ni rahisi kutambua makossa yanayotokea katika lugha. Kwa hoja nne (4) na mifano fafanua makossa ya kisarifi yanayojitokeza katika utumiaji wa lugha kwa mwanafunzi wa kitanzania.
6. Ainisha sentensi zifuatazo, kisha toa sababu moja (1) yaa uainishaji huo kwa kila sentensi.

1. Mkate uliotupatia umeharibika
2. Sanga alikuwa amelala
3. Aliadhibiwa kwa kuwa alifanya makossa
4. Mwalimu akirudi tutaendelea na somo

7. “Licha ya lugha ya Kiswahili kuteuliwa kuwa lugha ya Taifa la Tanzania, bado inakabiliwa na changamoto mbalimbali kwa sasa” Onesha ukweli wa kauli hiyo kwa hoja nne (4)
8. Vifuatavyo ni vipera vya tanzu za fasi simulizi. Onesha tofauti iliyopo baina ya jozi za vipera hivyo

1. Visakale na visasili
2. Ngonjera na majingambo
3. Mizungu na misemo
4. Wimbo na utenzi

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka sehemu hii

9. Anna ni mwanafunzi wa kidato cha tatu katika shule ya sekondari Kibo. Alikutwa na simu licha ya katazo la serekali na shule kuwa hairuhusiwi mwanafunzi kumiliki simu akiwa shuleni. Baada ya kukutwa na simu hiyo alihojiwa na mwalimu nwa nidhamu. Kwa kutumia ukurasa mmoja na nusu (1¹/₂) andika namna mazungumzo yao yalivyokuwa. 
10. Waandishi wengi wamejadili suala la ukombozi katika Nyanja tofauti tofauti. Kwa kutumia Diwani mbili ulizosoma fafanua kwa hoja tatu (3) kutoka katika kila Diwani, ni kwa jinsi gani waandishi hao wamejadili suala hilo.
11. “Mojawapo ya asasi zinazokumbwa na changamoto nyingi kwa sasa ni asasi ya ndoa.” Thibitisha kauli hiyo kwa kutoa hoja tatu (3) kwa kila kitbu kutoka katika riwaya mbili ulizosoma.
12. Mara nyingi matatizo yanapotokea katika jamii, watu huyatatua kwa njia zisizofaa. Kwa kutumia tamthilia mbili kati ya ulizosoma, fafanua kwa hoja tatu (3) kutoka katika kila tamthilia jinsi matatizo yaliyojitokeza na yalivyotatuliwa kwa njia zisizofaa.

ORODHA YA VITABU 

USHAIRI 

Wasakatonge      M.S. Khatibu (DUP)

Malenga Wapya      TAKILUKI (DUP)

Mashairi ya chekecheka     T.A. Mvungi (EP&D.LTD

RIWAYA 

Takadini      Ben J. Hanson (MBS)

Watoto wa Mama N’tilie     E. Mbongo

Joka la mdimu      A.J. Safari 

TAMTHILIA 

Orodha       Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe    E. Semzaba (ESC)

Kilio Chetu       Medical Aid Foundation (TPH)

THE PRESIDENT'S OFFICE

MINISTRY OF REGIONAL GOVERNMENT AND LOCAL GOVERNMENT

PRE-NATIONAL  EXAMINATION SERIES-1

KISWAHILI  FORM-4

2020

TIME: 3:00 HRS

Maelekezo

1. Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12).
2. Jibu maswali yote katika sehemu A na B na maswali matatu (3) kutoka sehemu C.
3. Zingatia maagizo ya kila sehemu na ya kila swali.
4. Simu za mkononi na vitu vyote visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
5. Andika Namba yako ya Mtihani katika kila ukurasa wa kijitabu chako cha kujibia.

SEHEMU A (Alama 15)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) hadi (x), kisha andika herufi ya jibu hilo katika kijitabu chako cha kujibia.

(i) Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza mtenda au mtendwa?

1. Kiunganishi   
2. Kivumishi
3. Kihisishi 
4. Kiwakilishi 
5. Kielezi

(ii) Ni sentensi ipi haina kitenzi kisaidizi?

1.  Mwalimu Julius Kambarage Nyerere alikuwa mtiifu.
2. Watoto wanatakiwa kulala mapema ili wawahi shuleni.
3. Paka alikuwa anataka kula chakula cha mbwa.
4. Juma alikuwa anasoma kitabu cha hadithi za mapenzi.
5. Robert Kelly anataka kuja kutumbuiza mwezi Desemba.

(iii)  Ni sentensi ipi inawakilisha kikamilifu wahusika wa fasihi simulizi?

1. Vitu, mahali, wanyama, binadamu, fanani na maleba.
2. Hadhira, wanyama, maleba, binadamu na fanani.
3. Hadhira, binadamu, wanyama, vitu, mahali na fanani. 
4. Fanani, vitu, mahali, binadamu, maleba na wanyama.
5. Wanyama, manju, binadamu, vitu, mahali na maleba.

(iv)  Bainisha seti ya maneno inayofaa kuingizwa kwenye kamusi kwa kuzingatia mpangilio wa alfabeti.

1. Jabali, jadhibika, jabiri, jadi, jalada
2. Jabali, jabiri, jadhibika, jadi, jalada
3. Jabali, jadi, jadhibika, jalada, jabiri 
4. Jabiri, jabali, jalada, jadi, jadhibika
5. Jabali, jalada, jabiri, jadhibika, jadi

(iv) Watoto hawa wanacheza vizuri neno “Vizuri” ni aina gani ya neno? 

1. Kivumishi 
2. Kielezi 
3. Kiwakilishi 
4. Kivumishi cha sifa 
5. Kihisishi 

(v) Kiswahili ni kibantu kwa kuwa:- 

1. Kinaongewa na wabantu wengi 
2. Ni lugha ya Taifa 
3. Kina maneno mengi ya kibantu 
4. Kimethibitishwa kiisimu na kihistoria 
5. Wasomi wengi wamethibitisha hivyo.  

(vi) Ni jambo gani linalodhihirisha upekee wa kazi fulani ya kifasihi? 

1. Muundo 
2. Mtindo 
3. Wahusika 
4. Jina la mtunzi  
5. Jina la kazi husika 

(vii) Ipi ni fasili sahihi kuhusu tungo? 

1. Maneno yanayoonesha uhusiano baina ya neno moja na jingine. 
2. Kipashio kidogo katika lugha kinachotumika kama dhana ya kuchambulia lugha Fulani. 
3. Matokeo ya kuweka na kupanga pamoja vipashio sahili ili kujenga vipashio vikubwa zaidi. 
4. Kipashi cha kimuundo chenye neno moja na kuendelea 
5. Maneno yenye kutoa maana kamili

(viii) Nini maana ya sentensi sahili. 

1. Ni sentensi yenye kishazi kuu kimoja au zaidi pamoja na kishazi tegemezi.
2. Ni sentensi yenye kishazi huru 
3. Ni sentensi yenye kuonesha masharti 
4. Ni sentensi yenye maana nyingi 
5. Ni sentensi yenye vishazi vingi 

(ix) Zifuatazo ni sifa za pijini isipokuwa 

A.      Pijini huwa na maneno kutoka lugha mbili au zaidi

B.      Pijini hutokea kurahisisha mawasiliano baina ya watu ambao kila mmoja 

            ana lugha yake

C.      Miundo ya maneno na tungo katika pijini imerahisishwa ili kukidhi 

            mawasiliano

D.     Pijini haina msamiati mwa kutosha, hivyo wazungumzaji hutumia sana 

           ishara

  E.       Pijini ina watu ambao kwao hiyo ni lugha yao ya kwanza

2. Oanisha maana za dhana za uandishi zilizo katika orodha A kwa kuchagua herufi ya dhana husika katika orodha B kisha andika herufi husika katika orodha B kisha andika herufi husika katika karatasi ya kujibia. 

3.   (a) Eleza maana ya kielezi kwa kutoa mfano wa sentensi moja.

(b) Kwa kila tungo uliyopewa pigia mstari kielezi na kisha taja ni cha aina gani.
 (i) Darasani kuna utulivu mkubwa  

(ii) Wanafunzi wanaimba kimasihara.
(iii) Mwalimu amerudi tena.
 (iv)  Nitaondoka wiki inayokuja. 

4. Moja ya faida ya misimu ni kuhifadhi historia ya jamii. Toa mfano mmoja wa misimu zagao iliyovuma Tanzania katika vipindi vifuatavyo:
(a) Muda mfupi baada ya kupata uhuru.
(b) Miaka ya Azimio la Arusha.
(c) Njaa ya mwaka 1974/1975.
(d) Miaka ya vita vya Kagera.
 (e)   Kipindi cha hali ngumu ya maisha baada ya vita vya Kagera.

5. Taja aina za sentensi zifuatazo kisha eleza muundo ujengao kila sentensi.

1. Maisha ni safari ndefu.
2. Ukisoma kwa bidii utafaulu kwa kiwango cha juu.
3. Mtoto aliyelazwa hospitalini ameruhusiwa kwenda nyumbani.
4. Nitakuja leo ingawa nitachelewa sana.
5. Alinunua madaftari lakini kitabu cha Kiswahili alipewa na mwalimu.

6. (a) Eleza maana ya Kiambishi.

(b) Bainisha viambishi vilivyopo katika vitenzi vifuatavyo:

1. Tunalima.
2. Wanatembea.
3. Godoro.

7. Katika kila sentensi andika neno moja lenye maana sawa na maelezo ya sentensi husika.

1. Mtu anayechunguza uhalifu.
2. Ng’ombe dume aliyehasiwa.
3. Chombo cha usafiri kinachopita juu ya vyuma.
4. Mti unaozaa matunda yanayotengenezwa kinywaji cha kahawa.
5. Sehemu ndogo ya nchi iliyochongoka na kuzungukwa na bahari katika sehemu zake tatu.

1. Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata.

Ustaarabu ni jambo jema ambalo hupendwa na kila jamii yenye utashi hapa duniani. Kila jamii yenye ustaarabu mambo yake huendeshwa kwa kuzingatia kanuni na taratibu zinazoeleweka. Maamuzi na mafanikio mbalimbali miongoni mwa wanajamii hutolewa bila hamaki wala kukurupuka. Kanuni na taratibu hizo huiongoza jamii kufikia upeo wake kimaendeleo kuanzia ngazi za chini kabisa ambayo ni familia mpaka ngazi ya juu kabisa ambayo ni taifa. Taratibu na kanuni hizo huwekwa katika chombo kimoja maalumu kinachoitwa katiba.

Katiba ni jumla ya sheria, kanuni na taratibu fulani zilizokubaliwa kuwekwa na jamii au taifa fulani kama dira ya maisha ya kila siku ya jamii au taifa hilo. Taifa bila katiba ni sawa na behewa la garimoshi bila injini. Hivyo katiba ina umuhimu wa kipekee katika taifa lolote lile.

Katika nchi zenye utamaduni wa kidemokrasia, katiba huundwa kutokana na maoni ya wananchi wake kwa utaratibu maalumu uliowekwa na serikali. Aghalbu, maoni na mawazo yaliyotolewa na wananchi huwa ni chimbuko la katiba hiyo. Wananchi hujiona ni sehemu ya utawala. Kwa upande wa pili wa sarafu, nchi zenye utaratibu wa kiimla, katiba hutayarishwa na watawala kwa maslahi yao binafsi. Katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala. Maoni na mawazo ya wananchi hayazingatiwi katika kuunda katiba.

Umuhimu wa katiba huonekana na kujidhihirisha waziwazi katika maisha ya kila siku ya nchi yoyote ile. Kwanza, katiba huelekeza wajibu wa ila mwanajamii kwa taifa lake na wajibu wa viongozi walio madarakani kwa wananchi au raia. Pili, katiba huonesha na kuainisha haki ambazo kila raia anastahili kupata na pia taratibu za kufuata katia kudai au dupewa haki hizo. Mbali na hayo, katiba hutoa utaratibu wa jinsi ya kuwapata viongozi wetu katika ngazi mabalimbali za kisiasa na kijamii. Pia uhuru wa mtu binafsi hulindwa na katiba. Hivyo, katika nchi ambayo ina katiba inayokidhi matarajio ya wananchi wote mambo huwa mazuri na kamwe chombo hakiwezi kwenda mrama.

Aidha, wananchi hawana budi kuelewa maana ya katiba ili waweze kutoa maoni na mapendekezo ya kuunda katiba mpya au kuimarisha iliyopo. Ni muhali kwa mtu asiyejua maana ya katiba kutoa maoni kuhusu katiba. Wananchi hupaswa kuelimishwa kupita semina, warsha na makongamano mbalimbali ili kujua katiba zao na kutoa maoni kuhusu uundaji wa katibu mpya.

Hata hivyo, wananchi wengi hasa vijana hawajitumi katika kuzijua katiba za nchi zao au kutoa maoni ya uundaji wa katiba mpya. Athari zake ni kutojua haki zao za msingi na kuburutwa kama mkokoteni na watawala katika mambo mbalimbali. Vilevile hulalamikia mambo ambayo hawakuchangia mawazo.

Hivyo basi, ni vizuri kwa wananchi kutambua, kuthamini na kuheshimu uwepo wa katiba kama kiongozi kizuri katika kuonesha njia muafaka ya kujiletea maendeleo kisiasa, kijamii, kiuchumi na kiutamaduni kwa nchi husika.

Maswali

(a)  Toa maana ya maneno yote yaliyokolezwa wino kama yalivyotumika katika habari uliyosoma.

(b) Kwa mujibu wa habari uliyosoma, taja mambo mazuri mawili yatokanayo na uwepo wa katiba katika nchi.

(c)  Kwanini mwandishi anasema katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala?

(d) Je, ni hofu gani aliyonayo mwandishi dhidi ya vijana kuhusu katiba?

(e) Andika kichwa cha habari uliyosoma kisichozidi maneno matano (5).

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.

9.   Andika insha ya hoja isiyopungua maneno mia mbili na hamsini (250) na isiyozidi maneno mia tatu (300) kuhusu ‘Madhara ya Madawa ya Kulevya nchini Tanzania’.

ORODHA YA VITABU KWA SWALI LA 10-12

USHAIRI

Wasakatonge   -  M.S. Khatibu (DUP)

Malenga Wapya  - TAKILUKI (DUP) 

Mashairi ya Chekacheka  -  T.A. Mvungi (EP & D. LTD)

RIWAYA

 Takadini     -   Ben J. Hanson (MBS)

Watoto wa Mama Ntilie  -  E. Mbogo (H.P) 

Joka la Mdimu   -   A.J .Safari (H.P.)

TAMTHILIYA

Orodha   -    Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe - E. Semzaba (ESC)

Kilio Chetu  -  Medical Aid Foundation (TPH)

10. "Fasihi ya Kiswahili imemweka mwanamke katika hadhi tofauti tofauti." Thibitisha usemi huu kwa kutumia hoja tatu kwa kila riwaya kutoka katika riwaya mbili ulizosoma.

11. “Ustadi wa msanii hudhihirishwa na fani”. Dhihirisha kauli hiyo kwa kutumia vipengele vitatu vya lugha kwa kila diwani kutoka katika diwani mbili ulizosoma.

12. Kwa kutumia diwani mbili ulizosoma eleza jinsi taswira tatu kutoka katika kila diwani zilivyotumiwa na msanii kuwasilisha ujumbe kwa jamii.

OFISI YA RAIS WIZARA YA ELIMU, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

MTIHANI WA MWIGO WA KISWAHILI

KIDATO CHA NNE

MUDA  3:00                                                                      JUNI 2020 

Maelekezo

1. Karatasi hii ina sehemu A, B na C zenye jumla ya maswali kumi na mbili (12).
2. Jibu maswali yote katika sehemu A na B na maswali matatu (3) kutoka sehemu C.
3. Zingatia maagizo ya kila sehemu na ya kila swali.
4. Simu za mkononi na vitu vyote visivyoruhusiwa havitakiwi katika chumba cha mtihani.
5. Andika Namba yako ya Mtihani katika kila ukurasa wa kijitabu chako cha kujibia.

SEHEMU A (Alama 15)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) hadi (x), kisha andika herufi ya jibu hilo katika kijitabu chako cha kujibia.

(i) Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza mtenda au mtendwa?

1. Kiunganishi   
2. Kivumishi
3. Kihisishi 
4. Kiwakilishi 
5. Kielezi

(ii) Ni sentensi ipi haina kitenzi kisaidizi?

1.  Mwalimu Julius Kambarage Nyerere alikuwa mtiifu.
2. Watoto wanatakiwa kulala mapema ili wawahi shuleni.
3. Paka alikuwa anataka kula chakula cha mbwa.
4. Juma alikuwa anasoma kitabu cha hadithi za mapenzi.
5. Robert Kelly anataka kuja kutumbuiza mwezi Desemba.

(iii)  Ni sentensi ipi inawakilisha kikamilifu wahusika wa fasihi simulizi?

1. Vitu, mahali, wanyama, binadamu, fanani na maleba.
2. Hadhira, wanyama, maleba, binadamu na fanani.
3. Hadhira, binadamu, wanyama, vitu, mahali na fanani. 
4. Fanani, vitu, mahali, binadamu, maleba na wanyama.
5. Wanyama, manju, binadamu, vitu, mahali na maleba.

(iv)  Bainisha seti ya maneno inayofaa kuingizwa kwenye kamusi kwa kuzingatia mpangilio wa alfabeti.

1. Jabali, jadhibika, jabiri, jadi, jalada
2. Jabali, jabiri, jadhibika, jadi, jalada
3. Jabali, jadi, jadhibika, jalada, jabiri 
4. Jabiri, jabali, jalada, jadi, jadhibika
5. Jabali, jalada, jabiri, jadhibika, jadi

(v) Ni sifa ipi haitofautishi fasihi simulizi na fasihi andishi?

1. Ukubwa 
2. Uhifadhi
3. Uwasilishaji
4. Ukuaji
5. Ueneaji

(vi) Jozi ipi ina vipengele sahihi vinavyounda umbo la ndani la kazi ya fasihi simulizi?

1. Falsafa, muundo, ujumbe, wahusika
2. Mandhari, msimamo, ujumbe, dhamira
3. Ujumbe, mtazamo, migogoro, dhamira 
4. Ujumbe, msimamo, dhamira, wahusika
5. Lugha, mgogoro, falsafa, mtindo

(vii) "Ngombe zangu wanatoa maziwa mengi." Kosa lililojitokeza katika tungo hii ni lipi kati ya haya?

1. Unyumbuaji wa maneno
2. Udondoshaji wa herufi 
3. Unyumbuaji wa maneno 
4. Upatanisho wa kisarufi
5. Uongezaji wa kiambishi

(viii)  "Serikali imeweka mikakati kabambe ili kupunguza umasikini."Neno "ili" katika sentensi hii ni aina gani ya neno?

1. Kielezi        
2. Kiunganishi
3. Kiwakilishi 
4. Kihisishi
5. Kivumishi

(ix) Mpangilio sahihi wa vipashio vinavyounda lugha ya Kiswahili ni upi?

1. Mofimu, kishazi, kirai, neno na sentensi.
2. Mofimu, neno, kirai, sentensi na kishazi.
3. Neno, kirai, Kishazi, sentensi na mofimu.
4. Neno, mofimu, kirai, kishazi na sentensi. 
5. Mofimu, neno, kirai, kishazi na sentensi.

(x) Ni jambo gani linalodhihirisha upekee wa kazi fulani ya kifasihi?

1. Muundo wa kazi husika.
2. Wahusika wa kazi husika. 
3. Jina la kazi husika.
4. Jina la mtunzi wa kazi husika.
5. Mtindo wa kazi husika.

2. Oanisha istilahi za fasihi simulizi katika orodha A na maana zake katika Orodha B.

 SEHEMU B (Alama 40)

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

3. Taja njia zilizotumika kuunda maneno yafuatayo:

1. Amirijeshi
2. Kiswahili
3. Kifaru
4. Chajio.

4.Andika nahau yenye maana sawa na tungo zifuatazo:

1. Jumanne ni kijana mchoyo.
2. Alitoa hongo ili apate kazi
3. Halima amefariki dunia
4. Musa ni mropokaji sana
5. Mwalimu wetu ameona

5.(a). Kwa kila tungo uliyopewa pigia mstari kielezi na kisha taja ni cha aina gani.
 (i) Darasani kuna utulivu mkubwa 

(ii) Wanafunzi wanaimba kimasihara.
(iii) Mwalimu amerudi tena.
 (iv)  Nitaondoka wiki inayokuja.

 (b) Toa maana tano tofauti za neno “kibao” kisha tunga sentensi moja kwa kila maana uliyotoa.

6.(a) Taja aina za sentensi zifuatazo kisha eleza muundo ujengao kila sentensi.

1. Maisha ni safari ndefu.
2. Ukisoma kwa bidii utafaulu kwa kiwango cha juu.
3. Mtoto aliyelazwa hospitalini ameruhusiwa kwenda nyumbani.
4. Nitakuja leo ingawa nitachelewa sana.
5. Alinunua madaftari lakini kitabu cha Kiswahili alipewa na mwalimu.

b. Eleza dhima za mofimu "li" kama ilivyotumika katika sentensi zifuatazo:

1. Shamba letu li kubwa sana.
2. Wlishelewa kurudi.
3. Tunalifuatilia.
4. Limeharibika.
5. Shikilia.

7. Andika sentensi zifuatazo katika hali ya ukanushi:

1. Ameshiba sana.
2. Watoto wengi wanaogelea.
3. Mvua ilinyesha kwa wingi sana.
4. Kijana anakula chakula kingi.
5. Mimi nasoma polepole.

8. Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata.

Nchi yetu ya Tanzania imejulikana sana kutokana na mazingira yake yanayowavutia watalii. Hali yake ya hewa ni nzuri na yenye kutamanika. Mvua yake si nyingi na haichukizi bali ni ya rasharasha na tena ni ya hapa na pale. Majira yenyewe ya masika ni mafupi sana na hayana baridi kama huko ulaya.

Kitu hasa kinachowavutia watalii kutembelea nchi yetu ni pwani zetu ambazo zina mchanga mweupe na laini. Mchanga wenyewe hauna matope wala uchafu wowote. Kandokando ya pwani hizo kuna vichaka vyenye miti yenye rangi chanikiwiti na maua ya sampuli nyingi ya kutamanisha. Maua hayo yapo ya rangi nyekundu na vilevile hunukia vizuri, ama huweza kuwa na rangi ya manjano na kisha yakawa mviringo.

Kando kidogo unaweza kuona mawe makubwa yenye mapango makubwa mweusi ambamo wanyama wakubwa na wakali kama chui huishi. Pengine hata wanyama wa kuchekesha na hata watundu kama tumbili na kima huonekana humo.

Pembezoni, ambapo ni nje ya pwani zetu, kuna mashamba yenye mimea ya rangi ya kijani ikinawiri hasa wakati wa masika. Kipindi hiki wakulima nao huwa wanajishughulisha na matayarisho pamoja na maendeleo ya kazi zao za kila siku. Baadhi yao hupenda kufanya kazi huku wamevaa majoho marefu meupe au pengine shuka za kaniki zilizochakaa. Aidha, wengine hawajishughulishi kamwe na mambo ya mavazi kwani wao huvaa vikoi vikuukuu na vilivyokwajuka, bila kujali wapita njia.

Zaidi ya pwani zetu, watalii huvutiwa sana na mbuga zetu za wanyama wa porini. Wengi wa wanyama katika mbuga zetu huwa na gozi zenye madoa ya rangi za kuvutia. Pengine hata maungo yao huwa ya kutisha na yasiyokuwa ya kawaida. Mathalani ukimwona kifaru unadhani amekasirika na kwamba anataka kukurarua vipande vipande. Simba naye anajulikana kwa makucha yake marefu ya kutisha. Kiboko kwa upande wake, anajulikana kwa unene wake. Tumbo lake ni kubwa la kuchekesha kwani kila umwonapo utadhani matumbo yataporomoka dakika yoyote.

Basi mambo kama hayo na mengine mengi, ndiyo yanayowavutia watalii kuja kwetu. Watalii hawa ambao wengine kati yao ni warefu na pia wachangamfu lakini wapo walio wembamba na wepesi katika kuipanda milima yetu. Hata hivyo, wapo pia wazee vikongwe wenye ari na nguvu katika kuipanda milima hiyo. Wote hawa wanakuwa na hamu ya kutembelea vivutio vyetu. Baada ya kutembelea sehemu mbalimbali, hurudi kwao na furaha isiyo kipimo huku wakituachia fedha nyingi za kigeni.

(a) Andika kichwa cha habari hii kisichozidi maneno manne.

(b)  Taja dhamira kuu inayotokana na habari hii

(c)  Mwandishi anatoa ushahidi gani kuthibitisha kuwa nchi yetu ina vivutio vingi vya utalii?

(d) “Wenyeji wa nchi yetu ya Tanzania nao ni sehemu ya vivutio vya utali” Thibitisha kauli hii kwa mujibu wa habari uliyosoma

(e)  Eleza maana ya maneno yafuatayo kama yalivyotumika katika kufungu cha habari

1. Chanikiwiti
2. Vilivyokwajuka

SEHEMU C (Alama 45)

Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.
9. Umechaguliwa kutoa risala kwa niaba ya wanakijiji wa kijiji cha Kisombogho, wanaotaka kutoa shukrani zao kwa Mkuu wa Wilaya aliyewachimbia kisima cha maji kijijini hapo. Andika risala utakayoisoma siku ya kikao.

ORODHA YA VITABU KWA SWALI LA 10-12

USHAIRI

Wasakatonge   -  M.S. Khatibu (DUP)

Malenga Wapya  - TAKILUKI (DUP) 

Mashairi ya Chekacheka  -  T.A. Mvungi (EP & D. LTD)

RIWAYA

 Takadini     -   Ben J. Hanson (MBS)

Watoto wa Mama Ntilie  -  E. Mbogo (H.P) 

Joka la Mdimu   -   A.J .Safari (H.P.)

TAMTHILIYA

Orodha   -    Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe - E. Semzaba (ESC)

Kilio Chetu  -  Medical Aid Foundation (TPH)

10.Fasihi simulizi ikihifadhiwa katika maandishi hupoteza uhai na uhalisia wake. Fafanua changamoto nne zinazoweza kujitokeza kwa kuhifadhi fasihi simulizi katika maandishi.

11. "Mshairi ni mwalimu wa viongozi wa nchi." Jadili kauli hii kwa kutoa hoja tatu kutoka katika kila diwani kati ya diwani mbili ulizosoma.

OFISI YA RAIS

WIZARA YA ELIMU, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA

MTIHANI WA NUSU MUHULU- MACHI-2020

            KISWAHILI

SEHEMU A (Alama 10)

UFAHAMU

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

1. Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata;

Nchi yetu ya Tanzania imejulikana sana kutokana na mazingira yake yanayowavutia watalii. Hali yake ya hewa ni nzuri na yenye kutamanika. Mvua yake si nyingi na haichukizi bali ni ya rasharasha na tena ni ya hapa na pale. Majira yenyewe ya masika ni mafupi sana na hayana baridi kama huko ulaya.

Kitu hasa kinachowavutia watalii kutembelea nchi yetu ni pwani zetu ambazo zina mchanga mweupe na laini. Mchanga wenyewe hauna matope wala uchafu wowote. Kandokando ya pwani hizo kuna vichaka vyenye miti yenye rangi ya chanikiwiti na maua ya sampuli nyingi ya kutamanisha. Maua hayo yapo ya rangi nyekundu na vilevile hunukia vizuri, ama huweza kuwa na rangi ya manjano na kisha yakawa mviringo.

Kando kidogo unaweza kuona mawe makubwa yenye mapango makubwa meusi ambamo wanyama wakubwa na wakali kama chui huishi. Pengine hata wanyama wa kuchekesha na hata watundu kama tumbili na kima huonekana humo.

Pembezoni, ambapo ni nje ya pwani zetu, kuna mashamba yenye mimea ya rangi ya kijani ikinawiri hasa wakati wa masika. Kipindi hiki wakulima nao huwa wanajishughulisha na matayarisho pamoja na maendeleo ya kazi zao za kila siku. Baadhi yao hupenda kufanya kazi huku wamevaa majoho marefu meupe au pengine shuka za kaniki zilizochakaa. Aidha, wengine hawajishughulishi kamwe na mambo ya mavazi kwani wao huvaa vikoi vikuukuu na vilivyokwajuka, bila kujali wapita njia.

Zaidi ya pwani zetu, watalii huvutiwa sana na mbuga zetu za wanyama wa porini. Wengi wa wanyama katika mbuga zetu huwa na ngozi zenye madoa ya rangi za kuvutia. Pengine hata maungo yao huwa ya kutisha na yasiyokuwa ya kawaida. Mathalani ukimwona kifaru, utadhani amekasirika na kwamba anataka kukurarua vipande vipande. Simba naye anajulikana kwa makucha yake marefu ya kutisha. Kiboko kwa upande wake, anajulikana kwa unene wake. Tumbo lake ni kubwa la kuchekesha kwani kila umwonapo utadhani matumbo yataporomoka dakika yoyote.

Basi mambo kama hayo na mengine mengi, ndiyo yanayowavutia watalii kuja kwetu. Watalii hawa ambao wengine kati yao ni warefu na pia wachangamfu lakini wapo walio wembamba na wepesi katika kuipanda milima yetu. Hata hivyo, wapo pia wazee vikongwe wenye ari na nguvu katika kuipanda milima hiyo. Wote hawa wanakuwa na hamu ya kutembelea vivutio vyetu. Baada ya kutembelea sehemu mbalimbali, hurudi kwao na furaha isiyo kipimo huku wakituachia fedha nyingi za kigeni.

Maswali

1. Andika kichwa cha habari hii kisichozidi maneno manne.
2. Taja dhamira kuu inayotokana na habari hii
3. Mwandishi anatoa ushahidi gani kuthibitisha kuwa nchi yetu ina vivutio vingi vya utalii?
4. “ wenyeji wan chi yetu ya Tanzania nao ni sehemu ya vivutio vya utalii” Thibitisha kauli hii kwa mujibu wa habari uliosoma.
5. Eleza maana ya maneno yafuatayo kama yalivyotumika katika kifungu cha habari;

1. Chanikiwiti
2. Vilivyokwajuka

2. Fupisha habari ulioisoma kwa maneno yasiozidi arobaini (40)

SEHEMU B (Alama 25)

SARUFI NA UTUMIZI WA LUGHA

Jibu maswali yote katika sehemu hii.

3. (a) Eleza maana ya utohoaji.

    (b) Maneno yafuatayo yametoholewa kutoka lugha gani.

1. Picha
2. Duka
3. Shule
4. Rehema
5. Shati
6. Trekta
7. Ikulu
8. Bunge
9. Achali

4.  Taja aina za sentensi zifuatazo kisha eleza muundo ujengao kila sentensi.

1. Maisha ni safari ndefu
2. Ukisoma kwa bidiii utafaulu kwa kiwango cha juu.
3. Mtoto aliyelazwa hospitalini ameruhusiwa kwenda nyumbani.
4. Nitakuja leo ingawa nitachelewa sana.
5. Alinunua madaftari lakini kitabu cha Kiswahili alipewa na mwalimu.

5. (a) Eleza maana ya urejeshi katika kitenzi.

    (b) Tunga sentensi tatu zinazoonesha urejeshi wa:

1. Mtenda nafsi ya tatu umoja.
2. Mtendwa (idadi – wingi)
3. Mtenda (kitu)

6. Bainisha tabia za maumbo yaliyokolezwa wino katika vitenzi ulivyopewa.

1. Futa ubao
2. Hutafaulu mtihani
3. Ametualika
4. Mtoto hulia mara nyingi
5. Yeye ni mwalimu
6. Mgonjwa amejilaza chini
7. Wanavisoma vitabu vyao
8. Paka amepigwa
9. Mti umekatika.

7. (a) Eleza maana na dhima ya kiunganishi katika sentensi.

    (b) Tunga sentensi mbili kwa kila kiunganishi kifuatacho;

1. Kwa sababu
2. Kama
3. Ingawa
4. Lakini

8.  Jifanye kuwa mfanyabiashara wa mchele na unataka kuitangaza biashara yako nje na ndani ya nchi. Andika tangazo kuhusu biashara hiyo na jina lako liwe Pera Mlavi.

SEHEMU C. (Alama 45)

FASIHI KWA UJUMLA

Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii. 

ORODHA YA VITABU:

USHAIRI

Wasakatonge                                                                         -                       M.S. Khatiby (DUP)

Malenga Wapya                                                                    -                       TAKILUKI (DUP)

Mashairi ya ChekaCheka                                                    -                       T.A. Mvungi (EP & D. LTD)

RIWAYA

Takadini                                                                                 -                       Ben J. Hanson (MBS)

Watoto wa Mama N’tilie                                                      -                       E. Mbogo (H.P)

Joka la Mdimu                                                                      -                       A.J. Safari (H.P)

TAMTHILIYA

Orodha                                                                                   -                       Steve Reynolds (MA)

Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe                                      -                       E. Semzaba (ESC)

Kilio chetu                                                                              -                       Medical Aid Foundation (TPH)

9. “Waandishi wa tamthiliya wameshindwa kufikisha ujumbe kwa jamii iliyokusudiwa.” Kanusha kauli hii kwa kutumia hoja tatu kwa kila kitabu kotoka katika tamthiliya mbili ulizosoma.

10. “Mshairi ni mwalimu wa viongozi wa nchi.” Jadili kauli hii kwa kutoa hoja tatu kutoka katika kila diwani kati ya diwani mbili ilizosoma.

11. Kwa kutumia hoja tatu kwa kila tamthiliya kutoka katika tamthiliya mbili ulizosoma, jadili kufaulu kwa waandishi katika kipengele cha utumizi wa tamathali za semi.